W rozwiniętych społecznościach, prawnie unormowany transport osób i rzeczy stanowi trzon prawidłowo prosperującej gospodarki rynkowej. Każdy z nas jest w stanie wskazać przedsiębiorcę, który w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oferuje dostarczenie do miejsca docelowego swoich produktów lub usług. Przeprowadzenie tego procesu jest w dzisiejszych czasach znaczniej łatwiejsze niż w przeszłości – wszystko to za sprawą niezwykle popularnych umów spedycji, dzięki którym przewóz rzeczy może dokonywać się w sposób sprawniejszy, szybszy oraz przede wszystkim bardziej bezpieczny.
W świetle art. 794 Kodeksu Cywilnego, umowa spedycji to umowa, na podstawie której spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Jak wskazuje Ustawodawca, przedmiotem umowy spedycji nie jest zatem bezpośredni przewóz rzeczy z jednego miejsca do drugiego – zagadnienie to reguluje w sposób osobny umowa przewozu – zaś wcielanie w życie wszelkich pozostałych kwestii, które mogą pojawić się w przed zawarciem umowy przewozu, w trakcie jej realizacji, a nawet po jej finalnym wykonaniu. Zagadnienia te określa się mianem usług spedycyjnych.
Usługi spedycyjne sprowadzają się w praktyce do szeroko rozumianego poradnictwa spedycyjnego oraz organizacji procesu przewozowego. Niekiedy umowa spedycji może obejmować swoim przedmiotem jedynie wspomniane powyżej branżowe poradnictwo, jednakże zdecydowanie częściej na podstawie umowy spedycji reguluje się proces przewozowy.
Przez poradnictwo spedycyjne należy rozumieć udzielanie przez spedytora porad w zakresie wyboru najdogodniejszych dróg przewozowych, sposobów przewozu towaru, zabezpieczenia ładunku, a także jego skompletowania, oznakowania bądź odbioru. Organizacja procesu przewozowego skupia się natomiast na podejmowaniu konkretnych czynności prawnych bądź faktycznych zmierzających do przygotowania dostaw towaru bądź miejsc ich załadunku i wyładunku, wypełnianiu wymaganej dokumentacji, monitorowaniu procesu przewozowego. Ponadto, jeżeli przewóz towaru ma charakter międzynarodowy, spedytor może zajmować się również sprawami z zakresu odprawy celnej. Jeżeli zlecający wyrazi taką wolę, spedytor może zająć się również kwestiami prawnymizwiązanymi z zawarciem umów przewozowych bądź umów ubezpieczeniowych towaru.
Jak można wywnioskować z powyżej przedstawionej ustawowej definicji, spedytorem jest osoba fizyczna lub osoba prawna, która w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oferuje poszczególne lub kompleksowe usługi spedycyjne. W praktyce, przedsiębiorstwa spedycyjne zajmują się nie tylko ściśle rozumianą spedycją, ale również składowaniem rzeczy, a niekiedy również ich bezpośrednim przewozem – warto jednak pamiętać, że czynności te nie wchodzą w zakres usług spedycyjnych, zaś ich przedmiot regulują osobne umowy. Jeżeli spedytor sam dokonuje przewozu, przysługują mu również prawa i obowiązki przewoźnika (art.800 k.c.)
Należy dodać, że wywiązując się z powierzonego zlecenia, spedytor może występować zarówno w imieniu dającego zlecenie (zawierać umowy w jego imieniu i na jego rzecz) bądź w swoim własnym (zaciągając zobowiązania na swoje konto, by rozliczyć się z kontrahentem całościowo po zrealizowaniu umowy).
Podstawowe obowiązki spedytora powinny zostać wskazane w treści zawartej umowy – co do zasady obejmują one wykonanie określonych usług spedycyjnych przy zachowaniu staranności wymaganej dla czynności danego rodzaju. Niemniej jednak, ustawodawca podniósł pewne obowiązki do rangi ustawowej, mianowicie spedytor jest obowiązany podjąć wszelkie czynności, niezbędne do uzyskania zwrotu nienależnie pobranych sum z tytułu przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem przesyłki, nawet jeżeli nie został do tego zobowiązany umową (art. 797 k.c.).
Ponadto, spedytor jest obowiązany do podjęcia czynności potrzebnych do zabezpieczenia praw dającego zlecenie względem przewoźnika lub innego spedytora (art. 798 k.c.)
Kontrahentem spedytora – czyli dającym zlecenie wykonania określonych usług spedycyjnych – może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Nie istnieje żaden prawny wymóg, aby zlecający prowadził działalność gospodarczą – niemniej jednak przez wzgląd na ewentualny konflikt interesów, dającym zlecenie nie powinien być przewoźnik.
Za wykonanie umowy spedytorowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w umowie spedycji (gdy spedycja ma charakter jednostkowy i jest zawierana na podstawie indywidualnie wynegocjowanych warunków) bądź na podstawie przyjętych cenników (gdy usługi są realizowane w sposób ciągły, zazwyczaj pomiędzy przedsiębiorcami).
Dla zabezpieczenia roszczeń z tytułu zapłaty wynagrodzenia bądź należnej spedytorowi prowizji, a także roszczeń z tytułu zwrotu wydatków i innych należności wynikłych ze zleceń spedycyjnych, spedytorowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego, osoby, która ją dzierży w jego imieniu bądź do momentu posiadania przez niego dokumentów umożliwiający rozporządzenie przesyłką (art. 802 k.c.). Oznacza to, że w przypadku braku zapłaty wynagrodzenia w terminie, spedytor może zatrzymać przesyłką do momentu otrzymania stosownych środków pieniężnych.
Umowa spedycji ma charakter konsensualny, co oznacza, że do jej zawarcia potrzebne jest wyrażenie zgodnej woli stron w postaci stosownych oświadczeń. Oświadczenia te – dla zachowania ważności umowy – mogą zostać udzielone w dowolnej formie, nawet dorozumianej, jednakże dla celów dowodowych zaleca się formę co najmniej pisemną.
Na wstępie należy zaznaczyć, że spedytor jest odpowiedzialny za działania przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze (art. 799 k.c.). Oznacza to, że spedytor nie będzie odpowiadał za szkodę, gdy wyboru przewoźnika dokonał dający zlecenie.
Niezależnie od naruszeń, których dopuścił się spedytor wykonując umowę spedycji, dającemu zlecenie przysługuje możliwość żądania zapłaty stosownego odszkodowania. Jeżeli utrata, uszkodzenie lub ubytek w przesyłce nastąpiła od momentu jej przyjęcia do jej wydania przewoźnikowi w wyniku rażącego niedbalstwa spedytora lub jego winy umyślnej, dającemu zlecenie przysługuje odszkodowanie nie wyższe niż zwykła wartość przesyłki (art. 801 § 1 k.c.). Jeżeli utracone lub uszkodzone zostały przedmioty szczególnie cenne (przykładowo papiery wartościowe, pieniądze, kosztowności), odszkodowanie przysługuje dającemu zlecenie jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki zostały podane przy zawarciu umowy, zaś szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (art. 801 § 3 k.c.).
W świetle art. 800 § 2 k.c., spedytor nie ponosi jednak odpowiedzialności za ubytek nieprzekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach lub granic zwyczajowo przyjętych (przykładowo niewielkie wgniecenia).
W świetle przepisów prawnych, wszelkie roszczenia z tego zakresu przedawniają się z upływem roku, który jest liczony od:
Dysponentem powyższych roszczeń może być również spedytor, jeżeli w ramach wykonywania zobowiązań umownych korzystał z pomocy lub pośrednictwa innych przedsiębiorstw spedycyjnych bądź osobnych przewoźników. Z racji zajmowania się swoją profesją na co dzień, roszczenia te w tym przypadku przedawniają się nie z upływem roku, lecz z upływem sześciu miesięcy liczonych od dnia naprawienia szkody bądź dnia wytoczenia powództwa (art. 804 k.c.).
Reasumując, umowa spedycji stanowi umowę pomocniczą w stosunku do umowy przewozu, której przedmiotem jest dokonywanie wszelkich kwestii faktycznych i prawnych związanych z transportem.
Jeżeli potrzebujesz pomocy w tej tematyce, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie – zadzwoń – 884 888 536 i umów się na spotkanie.
Więcej artykułów dotyczący umów można znaleźć w tym miejscu:
Autor: Tomasz Kisielka – Kancelaria Adwokacka Urban z Rzeszów
