Mieliśmy ogromną przyjemność wystąpić po raz kolejny z wykładem dla studentów prawa UR w Rzeszowie. Adwokat Ewelina Urban 29 października 2019 r. na zaproszenie Koła Naukowego Prawa Handlowego i Gospodarczego Amicus Curiae wygłosiła wykład pt. “Czym jest umowa agencyjna”.

W trakcie wydarzenia adw. Ewelina Urban przybliżyła studentom oraz członkom koła naukowego pojęcie, wykładnie prawną oraz praktyczne aspekty umowy agencyjnej.

W ramach wykładu studenci dowiedzieli się jakie warunki muszą być spełnione aby umowa mogła być uznana za umowę agencyjną, jak ją odróżnić od innych umów i czym się różni od umowy zlecenia.

Przede wszystkim adwokat Ewelina Urban mówiła o tym kto może zawszeć umowę agencyjną, kim jest agent, dający zlecenie oraz klient.

Dla tych którzy nie uczestniczyli w wykładzie, a ciekawi ich zagadnienie umowy agencyjnej – zapraszamy do dalszej części artykułu!

Czym jest umowa agencyjna?

Umowa agencyjna jest umową zawieraną pomiędzy profesjonalistami w ramach prowadzonej przez strony działalności gospodarczej. Oznacza to, że brak zarejestrowania jednej ze stron w CEIDG lub KRS-ie przesądza o tym, że umowy nie można uznać za umowę agencyjną. 

Umowa agencyjna opiera się na trzech filarach:

1. Przede wszystkim, istotą świadczenia spełnianego przez agenta jest stałe pośrednictwo przy zawieraniu umów lub zawieranie umów dla dającego zlecenie. W zamian za to świadczenie dający zlecenie zobowiązuje się zapłacić agentowi wynagrodzenie. Umowa agencyjna jest więc umową dwustronnie wzajemnie zobowiązującą strony do spełnienia umówionych świadczeń.
2. Do jej zawarcia wystarczy konsensus, tj. zgodne oświadczenie obu stron stosunku zobowiązaniowego.
3. Cechą charakterystyczną a zarazem konieczną umowy agencyjnej jest także jej odpłatność, która przybiera postać wynagrodzenia, którym najczęściej jest prowizja.

Forma umowy agrncyjnej

Dopuszczalne jest zawarcie umowy agencyjnej w każdej formie, którą przewidziano w KC,to znaczy, że umowę agencyjną można zawrzeć w formie: zwykłej pisemnej, w formie umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, umowy z datą pewną, akcie notarialnym, a nawet w formie ustnej.

* Wyjątkiem są postanowienia dotyczące klauzuli del credere, które powinny zostać ustalone przez strony w formie pisemnej (art. 761⁷ KC) 

W umowie agencyjnej zawartej w formie pisemnej można zastrzec, że agent za odrębnym wynagrodzeniem (prowizja del credere), w uzgodnionym zakresie, odpowiada za wykonanie zobowiązania przez klienta. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, agent odpowiada za to, że klient spełni świadczenie. W razie niezachowania formy pisemnej poczytuje się umowę agencyjną za zawartą bez tego zastrzeżenia.

** Od formy zawarcia umowy agencyjnej należy odróżnić prawo do żądania potwierdzenia treści umowy agencyjnej, które zostało przyznane każdej ze stron (art. 758² KC)

Umowa agencyjna – elementy przedmiotowo istotne

Essentialia negotii umowy agencyjnej to:

• zobowiązanie do pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami
• stałość stosunku
• działanie na rzecz dającego zlecenie
• wynagrodzenie

Typy umowy agencyjnej

• agencja pośrednicza
  • podjęcie czynności mających na celu doprowadzenie bezpośrednio do zawarcia umowy pomiędzy klientem a dającym zlecenie
• agencja przedstawicielska
  • na podstawie udzielonego agentowi pełnomocnictwa zawiera umowy w imieniu i na rzecz dającego zlecenie

Nie da się też wykluczyć umowy “mieszanej” zawierającej oba te elementy.

Jak należy uważać, przyjęcie jednej z tych form agencji wpływa na zakres świadczonych przez agenta usług. 

Agencja pośrednicza aktywność tej strony stosunku obejmuje jedynie czynności faktyczne, które nastawione są na pozyskanie (stworzenie możliwości) zawarcia umowy przez dającego zlecenie z klientem, tak więc prawna “finalizacja” pozyskania klienta należy do dającego zlecenie. 

Agencja przedstawicielska dający zlecenie może oczekiwać dodatkowo przejęcia na siebie przez agenta czynności prawnych z klientem, a więc prawnego “pozyskania” klienta w kwestii pojęcia przedstawiciela handlowego/agenta.

Różnice między agentem- pośrednikiem a agentem- przedstawicielem

• Agent-pośrednik
  • Wyszukiwanie kontrahentów i skłanianie do zawarcia umowy ze zleceniodawcą
  • Pomoc przy kształtowaniu treści umów i ich redagowaniu
  • Zaznajamianie z profilem działalności zleceniodawcy
  • Sprawdzanie zdolności kredytowej i wypłacalności przyszłych kontrahentów
• Agent-przedstawiciel
  • Wyręczanie zleceniodawcy w określonych czynnościach prawnych
  • Zawieranie umów na rachunek i w imieniu zleceniodawcy
  • Umowy wszelkiego rodzaju: sprzedaż, dzieło, najem, przewóz itd.
  • Nie mogą być przedmiotem umowy sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego

Cechy odróżniające umowę agencyjną od pozostałych umów

1. Stałość, jako element przedmiotowo istotny umowy agencyjnej, odróżnia ją w szczególności od umowy zlecenia. Umowa agencyjna może zostać zawarta zarówno na czas oznaczony, jak i nieoznaczony. Zawarcie umowy agencyjnej na czas oznaczony nie pozbawia jej jednak cechy stałości. 
2. Część zobowiązań agenta oraz dającego zlecenie jest zaliczana do zobowiązań o charakterze ciągłym. Na stronach ciążą w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego nie tylko obowiązki zapłaty wynagrodzenia oraz doprowadzenia do zawarcia umowy, lecz również obowiązki lojalności, w tym m.in. obowiązek przekazywania wszelkich informacji mających znaczenie dla dającego zlecenie. 
3. Element trwałości jest spełniony, gdy występuje pewna częstotliwość wykonywanych czynności. 
4. Część obowiązków ciąży na stronach już od samego momentu zawarcia umowy, a jedynie świadczenia główne, jakimi są doprowadzanie do zawarcia umowy oraz wypłata wynagrodzenia, mogą występować w pewnych okresach. 

W przypadku wątpliwości należałoby przyjąć, że element stałości występuje, gdy umowa ma być wykonywana co najmniej 3 miesiące.

Działanie na rzecz dającego zlecenie związane jest głównie z obowiązkiem agenta informowania przy kontaktach z klientami, że działa on jako agent – pośrednik albo agent – pełnomocnik na rzecz dającego zlecenie. 

Brak tej informacji przy zawieraniu umów z klientem skutkuje zawarciem umowy przez “agenta” w imieniu własnym, a nie w ramach obowiązków wynikających z umowy agencyjnej. 

Wynagrodzenie

Z treści art. 758 § 1 KC nie można wyinterpretować konieczności ustalenia przez strony wysokości wynagrodzenia. Niezbędne jest jednak, aby spełnienie świadczenia przez agenta było uzależnione od zapłaty wynagrodzenia przez dającego zlecenie.

Jeśli wynagrodzenie nie jest określone liczbowo, zleceniobiorca musi otrzymać prowizję.

Wynagrodzeniem umowy agencyjnej najczęściej jest prowizja. To wynagrodzenie, które zależy od liczby albo wartości zawartych umów. Jeśli wysokości prowizji nie określono w umowie, to wynosi ona tyle ile zwyczajowo przyjętej w podobnej działalności.

Prowizja

Agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli:

• do zawarcia umów doszło w wyniku jego działalności;
• zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju;
• agentowi zostało przyznane prawo wyłączności w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego, a w czasie trwania umowy agencyjnej została zawarta umowa z klientem z tej grupy lub obszaru;
• po rozwiązaniu umowy agencyjnej i spełnieniu przesłanek art. 761 KC propozycję zawarcia umowy dający zlecenie lub agent otrzymał od klienta przed rozwiązaniem umowy agencyjnej.
• do zawarcia umowy doszło w przeważającej mierze w wyniku działalności agenta w okresie trwania umowy agencyjnej, a zarazem w rozsądnym czasie od jej rozwiązania.

Samodzielność agenta

Samodzielność agenta jest charakterystycznym elementem stosunku agencyjnego, odróżniającym agencję od stosunku pracy.

Jednocześnie poszczególne rozwiązania ustawowe, w tym o charakterze imperatywnym, gwarantują mu w pewnym zakresie samodzielność; np. zgodnie z art. 760^{1 § 1} KC agent powinien przestrzegać wskazówek dającego zlecenie, ale tylko tych “uzasadnionych w danych okolicznościach” 

Wynagrodzenie agenta, zwłaszcza jeśli jest ustalane jako prowizja, zależy od skuteczności jego działań i od ekonomicznych wyników jego pośrednictwa. Z tego względu działalność agencyjna wiąże się z ryzykiem gospodarczym, co odróżnia ją od działalności w ramach stosunku pracy.

Umocowanie agenta do działania = Konieczność posiadania pełnomocnictwa. 

Forma i sposób udzielenia pełnomocnictwa. 

W kwestiach związanych z formą udzielenia pełnomocnictwa należy stosować ogólne przepisy KC. 

***Z praktycznego punktu widzenia lepszym rozwiązaniem jest udzielenie pełnomocnictwa w odrębnym dokumencie. Agent w tym ostatnim przypadku nie będzie zobowiązany pokazywać treści zawartej umowy agencyjnej klientom, gdy ci zażądają od niego wykazania się umocowaniem do zawarcia umowy. 

Udzielenie pełnomocnictwa jest niezależne od treści i istnienia umowy agencyjnej, chyba że nieważność umowy ma także wpływ na pełnomocnictwo

Natomiast, o ile istnieją wątpliwości co do zakresu umocowania agenta, jest on zgodnie z art. 759 KC upoważniony do przyjmowania zapłaty, które spełnia za dającego zlecenie, do przyjmowania dla niego świadczeń, za które płaci, oraz do odbierania zawiadomień związanych z wadami i oświadczeń dotyczących wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie z klientem.

Skutki działania bez pełnomocnictwa

Jeżeli agent oświadcza wobec klienta, że działa w imieniu dającego zlecenie, jednak nie posiada umocowania lub przekracza jego zakres, umowa pomiędzy dającym zlecenie a klientem nie zostaje zawarta. 

Przy czym dający zlecenie, powinien niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości oświadczyć, że umowy nie potwierdza. 

Umowa agencyjna należy do kategorii umów opartych na szczególnym (najwyższym) zaufaniu stron (umowy uberrimae fidei ). 

W literaturze do tej kategorii zalicza się w szczególności różne postacie pośrednictwa oraz umowę ubezpieczenia.

Samodzielność agenta, niejednokrotnie wzmocniona szerokim zakresem umocowania do dokonywania czynności prawnych w imieniu dającego zlecenie, zwiększa ryzyko gospodarcze w relacjach między agentem a dającym zlecenie. 

Zwiększenie ryzyka jest równoważone szczególnymi powinnościami stron stosunku agencji, zwłaszcza w zakresie wzajemnego informowania się o kwestiach mających znaczenie dla powodzenia przedsięwzięcia gospodarczego dającego zlecenie oraz zabezpieczenia interesów majątkowych agenta.

Obowiązki agenta:

• zachowanie lojalności wobec dającego zlecenie;
• przekazywanie wszelkich informacji mających znaczenie dla dającego zlecenie;
• przestrzeganie jego wskazówek uzasadnionych w danych okolicznościach;
• podejmowanie czynności potrzebnych do ochrony praw dającego zlecenie.

Obowiązki dającego zlecenie

• przekazywanie agentowi dokumentów i informacji potrzebnych do prawidłowego wykonania umowy
• zawiadomienie w rozsądnym czasie o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz o niewykonaniu umowy, przy której agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego zlecenie
• zawiadomienie w rozsądnym czasie agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje, lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się spodziewać
• lojalność wobec agenta

Dodatkowe zapisy umowy agencyjnej

• Umowa agencyjna może dodatkowo zawierać prawo wyłączności. 
• Na mocy wyłączności dający zlecenie może zawierać umowy z klientami wyłącznie za pośrednictwem agenta. 
• Wyłączność taka może być związana z konkretną grupą klientów lub obszarem geograficznym. 
• W umowie agencyjnej można też wpisać zakaz działalności konkurencyjnej.
• Wtedy wymagana jest obowiązkowo forma pisemna. 
• Ograniczenie konkurencji nie może obejmować okresu dłuższego niż dwa lata po zakończeniu umowy.

Umowa agencyjna, a wybrane inne umowy

Umowa agencyjna a umowa zlecenia/umowa o świadczenie usług

• w przypadku umowy zlecenia brak stałości, trwałości stosunku zobowiązaniowego
• jednorazowość bądź sporadyczność kwalifikuje zawartą przez strony umowę jako umowę zlecenia lub umowę o świadczenie usług, w zależności od tego, co jest jej przedmiotem. 
• w przypadku umowy zlecenia jest brak konieczności prowadzenia przez jedną lub drugą ze stron działalności gospodarczej

Umowa agencyjna a umowa o pracę

Jeżeli samodzielność i brak faktycznego podporządkowania – mimo formalnego uzyskania wpisu do odpowiednich ewidencji lub rejestrów – nie występuje lub jest znacząco ograniczona, nie można uznać, że strony zawarły umowę agencji.

Cechą charakterystyczną działalności gospodarczej – niezależnie od formy, w której jest ona wykonywana – jest samodzielność decyzji osób, które ją prowadzą.

Zależność “agenta” od wskazówek, poleceń dającego zlecenie w postaci cyklicznych spotkań, wskazywania konkretnych klientów, cyklicznego raportowania dającemu zlecenie na temat prowadzonej działalności świadczy z reguły o jego braku samodzielności. 

Podobnie jak fakt braku zawarcia umowy o zakazie konkurencji i otrzymywanie stałego wynagrodzenia jedynie od dającego zlecenie, dodatkowo w tej samej wysokości “na pokrycie kosztów działalności”. 

Artykuł 55¹ KC definiuje przedsiębiorstwo Brak lub jedynie minimalne wyposażenie prowadzonej działalności gospodarczej “agenta” przez cały okres trwania umowy (przykładowo jedynie komputer, telefon, samochód) pozwala przypuszczać, że w istocie strony zawarły umowę o pracę. 

SN uznał zawartą pomiędzy stronami umowę za umowę o pracę, mimo że osoba fizyczna była zarejestrowana w ewidencji działalności gospodarczej. 

Z kolei SN nprzyjął, że decydujące znaczenie ma wola stron, a korzystanie ze służbowego sprzętu dającego zlecenie nie oznacza, że doszło do zawarcia umowy o pracę, gdy “agent” miał również przestrzegać wewnętrznych przepisów banku, procedur, komunikatów, przebywał zazwyczaj u “dającego zlecenie” codziennie od godz. 9.00 do godz. 17.00 i ten ostatni miał prawo kontroli przestrzegania udzielonych agentowi wskazówek.

Umowa agencyjna a umowa komisu

Umowa komisu – umowa z klientem zawierana jest w imieniu własnym komisanta, ale na rachunek komitenta.

Umowy agencyjna –  klient, wobec którego agent składa oświadczenie woli, musi zawsze mieć świadomość, że agent działa w imieniu dającego zlecenie.

A) Komisant działa we własnym imieniu, agent w cudzym

B) komisant nie ma potrzeby (obowiązku) ujawniania osoby, na której rzecz działa,

C) umowa komisu nie musi cechować się trwałością.

Umowa agencyjna a umowa dystrybucyjna

Umowa dystrybucyjna 

• umowa nienazwana, do której charakterystycznych cech należą: stałość współpracy, sprzedaż towarów określonej marki, obowiązek zawierania określonych umów pomiędzy podmiotem, który podjął się wykonania umowy dystrybucyjnej we własnym imieniu, wskazanie globalnych wartości dostaw, zasad kształtowania cen. 

Umowa agencyjna 

•   Zawieranie umów zawsze w imieniu dającego zlecenie.

Najistotniejszą różnicą odróżniającą umowę dystrybucyjną wydaje się być zawieranie umów w imieniu własnym, podczas gdy w przypadku umowy agencyjnej są one zawierane zawsze w imieniu dającego zlecenie.

Umowa agencyjna – podsumowanie

Jeżeli zawarta przez strony umowa w swoich istotnych postanowieniach odbiega od podstawowych cech umowy określonej w art. 758 KC,  to nie jest umową agencyjną, lecz inną umową nienazwaną lub nazwaną.

Umowa agencyjna kreuje pomiędzy stronami – na czas oznaczony lub nieoznaczony – stosunek prawny charakteryzujący się stałością i odpłatnością.

Agent ma obowiązek dbałości w powierzonym zakresie spraw, o interesy zleceniodawcy.

Agent musi świadczyć swoje usługi zawsze odpłatnie.

Jeżeli interesuje Cię temat umów lub chciałbyś dowiedzieć się więcej zadzwoń. Kancelaria Adwokacka z Rzeszowa zajmuje się m.in. obsługą przedsiębiorców, pisaniem i opiniowaniem umów.

autor: adwokat Ewelina Urban z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie.