Photo by Chris Chow on Unsplash
Wielokrotnie powtarzamy, że dobrze prowadzona spółka może przynieść ogromne korzyści finansowe ale także zabezpiecza nasz majątek osobisty. Co w przypadku jeżeli osoba odpowiedzialna za działanie spółki nie wywiązuje się ze swoich obowiązków? Kiedy możemy zarzucić działanie na szkodę spółki i czym ono właściwie jest?
Jednym z głównych zadań osób które zarządzają spółką jest właściwe reprezentowanie jej interesów. Jeżeli zarządzający spółką nie wywiązują się z tego obowiązku narażają się na poniesienie odpowiedzialności karnej.
Chcąc pociągnąć do odpowiedzialności osobę, która źle zarządza spółką i w konsekwencji działa na szkodę spółki powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na art. 296 kodeksu karnego, opisujące przestępstwo nadużycia zaufania. Do 2011 roku obwiązywał także art. 585 kodeksu spółek handlowych typizujący przestępstwo działania na szkodę spółki.
Zgodnie z art. 296 KK
§ 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 1a. Jeżeli sprawca, o którym mowa w § 1, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 1a działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.§ 3. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.§ 4a. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego.
§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.
Przede wszystkim wskazać należy, że art. 585 KSH, który został uchylony ustawą z dnia 9.06.2011 r. regulował odpowiedzialność karną osób działających na szkodę spółki handlowej, biorących udział w jej tworzeniu, osób będących członkami jej zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej lub likwidatorem. W ramach odpowiedzialności osoby te podlegały karze pozbawienia wolności do lat 3 lub grzywnie. Taka sama kara przewidziana była dla osób które nakłaniały lub udzielały pomocy do popełnienia tego przestępstwa.
Co więcej, ustawa z dnia 9.06.2011 r. uchyliła szereg innych ustaw, które podobnie do art. 585 ksi normowały odpowiedzialność za działanie na szkodę spółki. Uchylone w całości zostały artykuły dotyczące spółdzielni, zakładu ubezpieczeń, zakładu reasekuracji, spółki europejskiej oraz spółdzielni europejskiej.
W uzasadnieniu projektu uchylającego artykuły dotyczące na szkodę spółki wskazano, że przepisy te charakteryzowały się specyficznym ujęciem znamion strony przedmiotowej, niejasną charakterystyką typu przestępstwa z punktu widzenia koniecznych dla odpowiedzialności karnej cech zachowania sprawcy oraz ogromnych wątpliwościach co do sposobu ustawowego określenia podmiotu sprawczego. Tak skonstruowany przepis był nieadekwatny do prawnokarnej ochrony przyznanej spółkom prawa handlowego.
Po uchyleniu przepisów z KSH oraz analogicznych przepisów z innych ustaw, ustawodawca zdecydował się sprecyzować w jednym miejscu zasady odpowiedzialności za działanie na szkodę spółki.
Do istniejącego art. 296 KK dodał §1a, na podstawie którego odpowiedzialności karnej podlega sprawca, o którym mowa w art. 296 § 1 KK, który przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Zgodnie z art. 296 § 1a KK sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Warte zaznaczenia jest, że przy tego rodzaju przestępstwie nie jest konieczne wystąpienie szkody, wystarczy „sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej”. Znowelizowano art. 296 § 2 KK, który w obecnym brzmieniu kwalifikuje również odpowiedzialność wynikającą z art. 296 § 1a KK. Zatem ten kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej i działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
W art. 296 KK przewidziane jest przestępstwo nadużycia zaufania, nazywane też niegospodarnością (menedżera).
Wskazany przepis chroni interesy majątkowe spółki, która powierzyła zajmowanie się nimi danej osobie. Pod ochroną znajduje się także zaufanie mocodawcy do tej osoby oraz standard należytej staranności w prowadzeniu cudzych interesów majątkowych.
Czynności sprawcze zawarte w powołanym artykule polegają na nadużyciu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązku. Zgodnie z doktryną niedopełnienie obowiązku oznacza niewykonanie lub nienależyte wykonanie określonego zadania, natomiast nadużycie uprawnień oznacza zarówno przekroczenie formalnych granic swoich kompetencji, jak i zachowanie mieszczące się w tych granicach, ale sprzeczne z celem przyznanych sprawcy uprawnień.
Działaniem na szkodę spółki można uznać prowadzenie działalności konkurencyjnej przez członka zarządu, uchylanie się od płacenia podatków, przekroczenie uprawnień, fałszowanie danych, naruszanie dóbr osobistych przynależnych spółce (renoma, dobre imię), rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o kondycji finansowej spółki, jej stanie oraz osobach reprezentujących, zaniechanie działań które są obowiązkowe (tj. uchylanie się od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki). Szkodą mogą być działania finansowe, polegające na niegospodarnym zarządem majątkiem, wprowadzanie innych w błąd, zatajanie informacji.
Działanie na szkodę spółki w ramach przepisów karnych to nie tylko formalne przekroczenie granic umocowania lub niewywiązanie się z ciążących na sprawcy obowiązków, ale i czynności “faktycznie sprzeczne z racjonalnie rozumianymi zadaniami” danej osoby.
Jednak należy to kryterium odróżnić od ryzyka zarządzania przedsiębiorstwem. Jak wypowiedział się sąd Lublinie, “nie należy do sfery prawa karnego rozliczanie podmiotu odpowiedzialnego za zajmowanie się sprawami majątkowymi spółki ze sprawności menadżerskiej, odwagi i elastyczności w podejmowaniu decyzji gospodarczych, umiejętności radzenia sobie z ryzykiem gospodarczym”.
Pamiętać należy, że większość decyzji gospodarczych, nie są podejmowane w warunkach pewności. Działalność gospodarcza nieodłącznie wiąże się z ryzykiem, które z istoty swojej zakłada możliwość zarówno sukcesu, jak i porażki. Jednocześnie, patrząc z punktu gospodarczego może zaistnieć sytuacja w której czasowe wystąpienie straty lub niewykorzystanie możliwości zysku może być w konkretnej sytuacji decyzją trafną z perspektywy interesów mocodawcy. Dlatego podkreślić należy, że osoba podejmująca nieefektywne decyzje gospodarcze zrealizuje znamiona przestępstwa z art. 296 KK tylko w przypadkach oczywistego uchybienia standardom należytej staranności i racjonalnego gospodarowania.
Skazanie członka władz spółki za działanie na szkodę spółki jest możliwe w przypadku udowodnienia mu z zamiarem nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków, a także gdy posiadał wolę spowodowania co najmniej znacznej szkody majątkowej. Udowodnienie tylko jednego ze znamion tego przestępstwa nie będzie powodowało skazania, muszą one występować łącznie.
Pod pojęciem “szkoda” należy rozumieć zarówno straty (damnum emergens), jak i utracony zysk (lucrum cessans). Szkoda w złym zarządzaniu dotyczyć musi tylko strat lub braku przysporzeń po stronie spółki, którą zarządzał sprawca. Przepis ten nie dotyczy szkód powstałych po stronie osoby trzeciej. Pamietać również należy, że szkoda nie odnosi się do ubytków po stronie udziałowców lub akcjonariuszy przedsiębiorstwa – spółki prawa handlowego. Dzieje się tak ponieważ bezpośrednio pokrzywdzonym jest spółka – osoba prawna.
Znaczna szkoda, zgodnie z kodeksem karnym, to szkoda, której wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych. Natomiast szkoda w wielkich rozmiarach to szkoda, której wartość wynosi co najmniej 1 000 000 złotych. Można zatem powiedzieć, że im wyższa jest szkoda, tym większa odpowiedzialność karna.
Tak, ale to zależy od tego co w danym przypadku uznamy za działanie na szkodę spółki. Jeżeli wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością prowadził będzie działalność konkurencyjną względem spółki, może to prowadzić do zastosowania przez pozostałych wspólników zapisów z art. 266 KSH, czyli wystąpienie do sądu z żądaniem wyłączenia wspólnika ze spółki.
Ważnym przepisem jest również art. 56 § 1KSH, normujący, że wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Zapis ten dotyczy spółek osobowych. Jak pokazuje praktyka, typowym przykładem działalności szkodzącej spółce jest stopowanie działalności gospodarczej poprzez brak współdziałania przy podejmowaniu decyzji, uniemożliwienie wykonania płatności za usługi blokując dostęp do rachunków bankowych, rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji na temat spółki (np. wewnętrznych rozliczeń pomiędzy wspólnikami), a także przekazywanie kontrahentom nieprawdziwych informacji na temat sytuacji finansowej spółki.
Jeżeli masz problemy w spółce przez to że jeden ze wspólników podejmuje działanie na szkodę spółki, skontaktuj się z naszym zespołem. Specjalizujemy się w sprawach z zakresu prawa spółek i umów handlowych. Dostępni jesteśmy pod numerem telefonu 884 888 536.
autor: Ewelina Urban adwokat z Rzeszowa, specjalista z zakresu prawa spółek, Kancelaria Adwokacka Urban Rzeszów
