Blog

Celem uzyskania ochrony prawnej na drodze postępowania cywilnego, uprawniony musi wnieść wpierw stosowny pozew lub wniosek do właściwego sądu – słowo „właściwego” jest tutaj niezwykle istotne, albowiem rozpoznanie sprawy przez sąd niewłaściwy może rzutować nawet na nieważność przeprowadzonego postępowania i konieczność jego ponowienia. Co prawda, sąd z urzędu bada swoją właściwość i w razie uznania się za niewłaściwym w tym samym trybie przekazuje sprawę sądowi właściwemu, co może jednak zająć trochę czasu i w konsekwencji przyczynić się do występowania pewnych opóźnień. Warto więc przybliżyć w tym artykule czym w zasadzie jest „właściwość” sądu i w oparciu o jakie kryteria należy ją ustalać, aby ww. ustrzec się w przyszłości pojawienia się ww. problemów.

Czym jest właściwość sądu i jakie są jej rodzaje?

Właściwością sądu określa się ogólnie zakres spraw, jakie przepis ustawy przyznaje danej jednostce wymiaru sprawiedliwości do realizacji w ramach przyznanych kompetencji do rozpoznawania i rozstrzygania spraw cywilnych. Właściwość jest więc pewnym kompasem lub zbiorem wytycznych dla sądu, dzięki którym może podjąć decyzję, czy daną sprawą powinien się merytorycznie zająć.

Podstawowym kryterium rozróżnienia właściwości jest jej podział na właściwość rzeczową i miejscową. Pierwszy typ dotyczy ustalenia tego, czy dany sąd jest kompetentny do podjęcia się danego rodzaju (rzędu) spraw, natomiast drugi, czy dana sprawa (już rodzajowo stwierdzona jako właściwa) znajduje się w obszarze kompetencyjnym sądu właściwym ze względu na miejsce usytuowania jego siedziby.

W jaki sposób przyporządkowano właściwość rzeczową poszczególnym sądom powszechnym?

Stosownie do art. 16 k.p.c., sądy rejonowe rozpoznają wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów okręgowych – powyższy przepis kształtuje więc domniemanie właściwości sądów rejonowych, które są niewłaściwe do rozpoznawania pewnego rodzaju spraw tylko wówczas, gdy stosownym przepisem prawa dane sprawy zostaną przyporządkowane sądom okręgowym lub apelacyjnym.

Dla inicjujących postępowanie istotne znaczenie może mieć art. 17 k.p.c., na podstawie którego wskazano, które sprawy przyznano do rozpoznawania sądom okręgowym. Zgodnie z tym przepisem, sądy okręgowe rozpoznają:

• o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia;
• o roszczenia wynikające z Prawa prasowego;
• o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa sto tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym;
• o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni;
• o uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie istnienia lub nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;
• o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem;
• o roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych.

Niekiedy zakres stosownej właściwości rzeczowej sądu (pod kątem właściwości funkcjonalnej) reguluje przepis szczególny – tak chociażby właściwym rzeczowo do rozpoznania spraw gospodarczych (czyli takich, które dotyczą stosunków cywilnych między przedsiębiorcami) będzie sąd gospodarczy (mogący mieścić się może zarówno w sądzie rejonowym, jak i sądzie okręgowym), co wyklucza możliwość rozpoznania takiej sprawy przez sąd cywilny. Dla podstawowego rodzaju spraw fundamentalne znaczenie mają jednak ww. przepisy.

Jakie rodzaje właściwości miejscowej można wyróżnić?

Warto zaznaczyć, że właściwość miejscowa jest związana z dokonanym podziałem kompetencyjnym sądów ze względu na miejsce usytuowania ich siedziby – wyróżnia się obszary właściwości sądów rejonowych (dla jednej lub większej liczby gmin), sądów okręgowych (dla co najmniej dwóch sądów rejonowych) oraz sądów apelacyjnych (dla co najmniej dwóch sądów okręgowych).

Niemniej jednak to, czy dany sąd jest właściwy miejscowo dla rozpoznania konkretnej sprawy wynika z samych przepisów, które kształtują ogólną zasadę właściwości sądów w procesie związaną z miejscem zamieszkania pozwanego (art. 27 k.p.c.) będącego osobą fizyczną lub siedziby pozwanej będącej osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, które odrębny przepis przyznaje zdolność prawną (art. 30 k.p.c.).

Warto zaznaczyć, że podobna zasada obowiązuje w postępowaniu nieprocesowym (art. 508 § 1 k.p.c.).

Od powyższej zasady przewiduje się jednak wyjątki, które pozwalają na wybór sądu pomiędzy sądem właściwym ze względu na właściwość miejscową ogólną a innym sądem, którego właściwość wynika z przepisu szczególnego (właściwość przemienna), jak również właściwość ogólną wyłączają w ogóle (właściwość wyłączna).

W jakich sytuacjach zastosowanie ma właściwość przemienna?

Jak już wskazano wcześniej, pewnego rodzaju powództwa lub wnioski można bądź według przepisów o właściwości ogólnej, bądź przed sąd, któremu właściwość przyznano na podstawie innego przepisu.

Wśród spraw, które mogą być – wedle wyboru powoda lub wnioskodawcy – rozpoznawane przez dwa sądy, wskazać należy na:

• powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia, które wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (art. 32 k.p.c.);
• powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy, które można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału (art. 33 k.p.c.);
• powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania (art. 34 § 1 k.p.c.);
• powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego, które wytoczyć można przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (art. 35 k.p.c.);

• powództwo o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, które można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda (art.  k.p.c.);
• powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy, które wytoczyć można przed sąd miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził (art. 36 k.p.c.);
• powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości (art. 37 k.p.c.);

• powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku, które można wytoczyć przed sąd miejsca płatności (art.  § 1 k.p.c.);

• powództwo o roszczenie wynikające z czynności bankowej przeciwko bankowi, innej jednostce organizacyjnej uprawnionej do wykonywania czynności bankowych lub ich następcom prawnym, które można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda (art.  k.p.c.).

Kiedy sąd jest wyłącznie właściwy do rozpoznania konkretnej sprawy?

W pewnych sytuacjach, pomimo różnego miejsca zamieszkania czy miejsca usytuowania siedziby pozwanego, właściwość miejscowa będzie przysługiwała jednemu konkretnemu sądowi i żaden inny nie będzie właściwy do rozpoznania danej sprawy.

Zgodnie z stosownymi przepisami ww. sytuacja ma miejsce, wtedy, gdy:

• złożono powództwo o (1) własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości, (2) posiadanie nieruchomości, (3) roszczenia wynikające z art. 231 Kodeksu cywilnego, bądź (4) roszczenia wynikające z art. 224–228 i art. 230 Kodeksu cywilnego, o ile są związane z nieruchomością – w takiej sytuacji wyłącznie właściwym sądem pozostaje sąd miejsca położenia nieruchomości, przy czym jeżeli przedmiotem sporu jest służebność gruntowa, właściwość oznacza się według położenia nieruchomości obciążonej (art. 38 § 1 k.p.c.)
• złożono powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych, które jako wyłącznie właściwy rozpoznaje sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy (art. 39 k.p.c.)
• złożono powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia – które rozpoznaje jako wyłącznie właściwy sąd miejsca ich siedziby (art. 40 k.p.c.);
• złożono powództwo ze stosunku małżeństwa, które rozpoznaje jako wyłącznie właściwy sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu (art. 41 k.p.c.);
• złożono powództwo ze stosunku między rodzicami a dziećmi oraz między przysposabiającym a przysposobionym, które rozpoznaje jako wyłącznie właściwy sąd miejsca zamieszkania powoda (art. 42 k.p.c.).

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy ustalaniu jaki Sąd jest właściwy dla Twojej sprawy, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban – chętnie Ci pomogą i przekażą wytyczne, dzięki którym będziesz wiedział, w jaki sposób prawidłowo postąpić. Skontaktuj się z adwokat Eweliną Urban lub adwokatem Jakubem Urban – zadzwoń – 884-888-536 napisz: sekretariat@kancelariaurban.com lub umów się na konsultacje za pomocą formularza kontaktowego.

Powyższy artykuł ma jedynie charakter informacyjny i ogólny, w związku z czym nie stanowi porady ani opinii prawnej. 

Autor: apl. adw. Tomasz Kisielka z Kancelarii Adwokackiej Urban (Adwokat Rzeszów)