Zawarcie umowy darowizny kształtuje pewną sferę obowiązków nie tylko po stronie darczyńcy– w pewnych sytuacjach również i obdarowany będzie zobowiązany względem niego do określonych świadczeń. Najbardziej charakterystyczną sytuacją pozostaje w mojej ocenie ta ujęta w kodeksowej regulacji przez ustawodawcę, w myśl której obdarowany zobligowany jest do dostarczania środków koniecznych do utrzymania darczyńcy odpowiadających jego usprtawiedliownym potrzebom lub wypełniania ciążących na nim względem darczyńcy obowiązków alimentacyjnych, względnie do zwrotu darczyńcy przedmiotu darowizny, jeżeli ten znajdzie się w niedostatku. Choć wydawać mogłoby się, że instytucja ta nie tworzy komplikacji przy jej zastosowaniu w praktyce, to wyobrażanie to jest błędne – celem przedmiotowego artykułu pozostaje więc wyjaśnienie poszczególnych wyrażeń, których wykładania jest najczęściej problematyczna.

Jaki obowiązki ciążą na obdarowanym względem darczyńcy, gdy ten pozostaje w niedostatku?

Stosowny przepis wskazuje, że jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek – w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia – dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych względnie zwrócić darczyńcy wartość wzbogacenia (art. 897 k.c.).

Ustawodawca udostępnia obdarowanemu możliwość wyboru sposobu wypełnienia ciążących na nim obowiązków względem darczyńcy, w sytuacji popadnięcia przez niego w niedostatek – z jednej strony obdarowany może (co istotne do wysokości wzbogacenia, które uzyskał z tytułu umowy darowizny) dostarczać mu środków utrzymania (najczęściej będą to regularne świadczenia pieniężne na kształt alimentów pieniężnych) lub wywiązywać się z już istniejących obowiązków alimentacyjnych (także niepieniężnych), względnie zaś zwrócić przedmiot darowizny. Prawo wyboru sposobu świadczenia (zwane upoważnieniem przemiennym) przysługuje obdarowanemu jako dłużnikowi – rozwiązanie to należy ocenić pozytywnie, albowiem to w gestii obdarowanego pozostaje rozstrzygnięcie czy woli on swoje obowiązki spełniać cyklicznie, czy też w ramach jednorazowego świadczenia.

Obowiązek świadczenia (niezależnie od sposobu) aktualizuje się już w momencie powstania stanu niedostatku.

Co oznacza, iż obdarowany ma obowiązek dostarczania darczyńcy środków utrzymania odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom?

Wartość świadczeń alimentacyjnych obdarowanego musi pozostawać w związku z usprawiedliwionymi potrzebami darczyńcy – obdarowany nie jest więc zobowiązany do spełniania każdej jego potrzeby, a jedynie zapewnić mu świadczenia odpowiadające tym z nich, które w danej sytuacji pozostają usprawiedliwione. W praktyce zakres ww. środków należy ujmować szeroko – może to być zarówno świadczenie pieniężne, jak i dostarczanie wiktu i opierunku, jak również leków, odzieży, artykułów medycznych czy też artykułów gospodarstwa domowego, mieszkania czy nawet pieczy nad osobą. O usprawiedliwionym charakterze potrzeb zawsze będzie przesądzać konkretna sytuacja osobista darczyńcy.

W razie powstania ewentualnych rozbieżności w ustaleniu zakresu usprawiedliwionym potrzeb, zaleca się odesłanie i stosowanie rozwiązań przyjętych na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (w zakresie obowiązków alimentacyjnych).

Na czym polega zwrot przedmiotu darowizny in natura?

Obdarowany może zwolnić się z obowiązku dostarczania środków utrzymania lub wypełnienia ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych względem darczyńcy, jeżeli zwróci mu przedmiot darowizny – pozostaje to więc jego jednorazowe (zwrotne) świadczenie obdarowanego, które darczyńca powinien przyjąć i na treść którego nie ma on żadnego wpływu.

W razie braku współpracy ze strony darczyńcy w zakresie przyjęcia przedmiotu darowizny, obdarowany powinien wyznaczyć mu termin do złożenia stosownego oświadczenia w tym przedmiocie (zwłaszcza jeżeli oświadczenia wymaga formy specjalnej, np. aktu notarialnego), a gdy w tym terminie darczyńca nadal będzie się uchylał od przyjęcia przedmiotu, obdarowanemu pozostaje wytoczenie powództwa o nakazanie darczyńcy złożenia oświadczenia o zwrotnym przeniesieniu prawa własności, jeżeli chce wywiązać się z ciążącego na nim obowiązku.

Co w przypadku, gdy obdarowany zawarł z darczyńcą więcej niż jedną umowę darowizny?

Aktualne stanowisko doktryny jest zgodne co do tego, że jeżeli obdarowany zawarł z darczyńcą więcej niż jedną umowę darowizny, to w razie wystąpienia stanu niedostatku u tego drugiego, obdarowany powinien w pierwszej kolejności wypełnić swoje świadczenie do stanu istniejącego wzbogacenia wynikającego z ostatniej zawartej umowy, a dopiero jeżeli świadczenie w tym zakresie będzie niewystarczające – świadczyć z pozostałych (do momentu usunięcia stanu niedostatku).

Czym jest niedostatek darczyńcy?

Rozważania w tym zakresie należy rozpocząć od wskazania, że powstanie obowiązków po stronie obdarowanego względem darczyńcy jest niezależne od przyczyn powstania stanu niedostatku – nie będzie jednak dla konkretnej sprawy obojętne to, czy darczyńca do stanu niedostatku doprowadził wskutek swojego umyślnego działania czy też zachowania noszącego cechy rażącego niedbalstwa.

Ustawodawca nie definiuje, czym jest niedostatek – użytecznym przy ustalaniu znaczenia tego wyrażenia pozostaje dorobek prawa rodzinnego, które można pomocniczo stosować w konkretnych sprawach. Wydaje się jednak, że niedostatkiem w rozumieniu omawianego przepisu jest brak po stronie darczyńcy środków potrzebnych do zaspokajania jego usprawiedliwionych potrzeb, czyli stan pozostający w bezpośredniej korelacji z obowiązkiem obdarowanego.

Zaznaczenia wymaga jednak, że w razie posiadania przez darczyńcę stosownego majątku umożliwiającego usunięcia stanu niedostatku bez konieczności uciekania się do pomocy obdarowanego, ewentualne roszczenia darczyńcy względem niego nie będą uznane za uzasadnione. Nadto zwrócić należy uwagę, iż to czy w danej sprawie występuje stan niedostatku ocenia się również przez pryzmat wartości czerpanych korzyści z prowadzonego wspólnie z innymi osobami gospodarstwa domowego, zwłaszcza wspólnoty rodzinnej istniejącej pomiędzy małżonkami.

Powyższy artykuł ma jedynie charakter informacyjny i ogólny, w związku z czym nie stanowi porady ani opinii prawnej. 

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy wypełnianiu swoich obowiązków wynikających z umowy darowizny bądź przy egzekucji przysługujących Ci uprawnień, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban – chętnie Ci pomogą i przekażą wytyczne, dzięki którym będziesz wiedział, w jaki sposób prawidłowo postąpić. Skontaktuj się z adwokat Eweliną Urbanl lub adwokatem Jakubem Urban – zadzwoń – 884-888-536 napisz: sekretariat@kancelariaurban.com lub umów się na konsultacje za pomocą formularza kontaktowego.

Autor: apl. adw. Tomasz Kisielka z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie (Adwokat Rzeszów).