Jedną z najbardziej licznych grup postępowań cywilnych są postępowania z udziałem konsumentów, które od pewnego czasu prowadzone są w ściśle określonej formule. Nie sposób w związku z tym przejść (w cyklu artykułów dotyczących postępowania cywilnego) obok tej problematyki bez szczegółowego jej omówienia. W przedmiotowym artykule zamierzam więc przedstawić najistotniejsze (zwłaszcza z praktycznego punktu widzenia) kwestie związane z procedowaniem postępowań konsumenckich, które to mogą być dla czytelników wysoce pomocne pod kątem dochodzenia swoich roszczeń bądź ich obroną.
Czym jest postępowanie konsumenckie i z jakich powodów zostało wprowadzone do porządku prawnego?
Postępowanie konsumenckie, a precyzyjnie – postępowanie z udziałem konsumentów, stanowi pewne novum w obszarze regulacji postępowań odrębnych, które wprowadzono z dniem 1 lipca 2023 roku do Kodeksu postępowania cywilnego (dalej w tekście: k.p.c.).
Jak wskazał ustawodawca w uzasadnieniu ustawy nowelizującej w tym zakresie zbiór przepisów postępowania cywilnego, postępowanie z udziałem konsumentów pozostaje elementem jego reakcji na zmiany zachodzące w obrocie półprofesjonalnym (w relacji przedsiębiorca-konsument) i wyjściem naprzeciw oczekiwaniom środowiska konsumenckiego, które słusznie wskazywało, iż oczekuje zwiększenia zakresy ochrony prawnej przed działaniami przedsiębiorców (deweloperów, banków, funduszy skupiających długi) operujących najczęściej większym i bardziej sprawnym zapleczem organizacyjnym, a więc posiadających pozycję silniejszą w starciu z przeciętnym konsumentem, który choć zorientowany w swoich prawach może nie mieć w sporze stosownej siły przebicia.
Z powyższego względu przyjęto, iż roszczenia konsumentów przeciwko przedsiębiorcom oraz roszczenia przedsiębiorców przeciwko konsumentom (o ile konsument jest stroną postępowania – pozwanym lub interwenientem) toczyć będą się o szczególne przepisy nakładające na przedsiębiorcę dodatkowe obowiązki, związane w z przebiegiem postępowania (art. 458 ze zn. 14 § 1 k.p.c.).
Przepisy postępowania z udziałem konsumentów nie będą stosowane, gdy postępowanie – choć w swojej istocie będzie dotyczyć osoby konsumenta lub jego roszczeń – nie będzie toczyło się z jego udziałem – sytuacja taka może mieć miejsce, gdy sprawa zostanie zainicjowana z urzędu przez rzecznika praw konsumenta lub prokuratora.
Jak przebiega postępowanie gospodarcze i jakie są jego odrębności?
Podstawową zasadą postępowania z udziałem konsumentów pozostaje ta, w świetle której przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w którym nie są sprzeczne z przepisami regulującymi postepowanie konsumenckie (art. 458 ze zn. 14 § 2 k.p.c.) i niezależnie od tego, czy przedsiębiorca pozostający stroną postępowania w czasie postępowania lub bezpośrednio przed nim zaprzestał (zawiesił lub zakończył) prowadzenia działalności gospodarczej (art. 458 ze zn. 14 § 3 k.p.c.).
Postępowanie konsumenckie toczy się więc po części w oparciu o przepisy postepowania odrębnego (których specyfika zostanie wykazana poniżej), a po części w oparciu o przepisy postępowania na zasadach ogólnych.
Fundamentalną odrębnością postepowania konsumenckiego pozostaje wprowadzona zasada prekluzji dowodów i twierdzeń podnoszonych przez strony – zgodnie z art. 458 ze zn. 15 § 1 k.p.c., przedsiębiorca będący powodem jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a będąc pozwanym – w odpowiedzi na pozew, o czym Sąd zobowiązany jest pouczyć ich na piśmie, wyznaczając przy tym stosowny termin nie krótszy niż dwa tygodnie (art. 458 ze zn. 15 § 2 i 3 k.p.c.).
Konstrukcja ta czerpie swój kształt z konstrukcji znanej już czytelnikom tej serii z artykułu poświęconego postępowaniu gospodarczemu, której istotą pozostawało przeciwdziałanie nadmiernemu przedłużaniu i przewlekłemu prowadzeniu postępowań, a także przeciwdziałanie swoistemu „zaskakiwania” Sądu i konsumentów uczestniczących w procesie obszerną inicjatywą dowodową w toku postępowania wymuszającą podjęcie nieraz obszernej (a co za tym idzie kosztownej) obrony swojej argumentacji.
Powyższe pozostaje w pełni aktualne na kanwie przepisów postępowania konsumenckiego, które zmierza do tego, aby przedsiębiorcę przedstawić w odpowiednim świetle, a to strony cechującej się pewną dozą profesjonalizmu – również w obiegu procesowym.
Niezastosowanie się do wyżej wskazanej zasady, powoduje, że spóźnione twierdzenia i dowody podlegać będą pominięciu, chyba że przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później (art. 458 ze zn. 15 § 4 zd. pierwsze k.p.c.). Co istotne twierdzenia i dowody na ich poparcie podlegające rygoryzmowi powyższego przepisu powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania (art. 458 ze zn. 15 § 4 zd. drugie k.p.c.).
Ustawodawca zastrzega również drugą istotną odrębność postępowania konsumenckiego, a to w zasadzie zastrzega istnienie prawa konsumenta będącego powodem do wyboru sądu rozpoznającego jego sprawę nie tylko spośród sądu właściwego ze względu na inne przepisy postępowania [głównie: właściwego na zasadach ogólnych (art. 27 k.p.c. lub art. 30 k.p.c.), ale również właściwego ze względu na umiejscowienie oddziału przedsiębiorcy (art. 33 k.p.c.), czy też właściwego w związku z zawartą umową (art. 34 § 1 k.p.c., 37 k.p.c., czy też 46 § 1 k.p.c.)], ale również do sądu właściwego dla swojego zamieszkania (art. 458 ze zn. 14 § 4 zd. pierwsze k.p.c.).
Powyższe oznacza, że konsument może wytoczyć powództwo przed Sąd, który jest usytuowany w najbliższej odległości miejsca ulokowania jego centrum spraw życiowych, co pozwala mu w znacznie sprawniejszy sposób przezwyciężyć utrudnienia związane z logistycznym dostępem do Sądu, które w XXI wieku nadal nierzadko występują.
Powyższe uprawnienie nie dotyczy spraw, w których właściwość sądu jest wyłączna (art. 458 ze zn. 14 § 4 zd. drugie k.p.c.).
W jaki sposób orzeka się o kosztach postępowania konsumenckiego?
Co do zasady rozstrzygnięcie o kosztach postępowania następuję w oparciu o zasady ogólne (art. 98 i nast. k.p.c.).
Przepis art. 458 ze zn. 16 ab initio k.p.c. wprowadza jednak pewną odmienność, bowiem wyposaża sąd rozpoznający sprawę w pewne uprawnienie (w ramach prawa sędziowskiego), zgodnie z którym niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę będącą przedsiębiorcą, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.
Przy wytaczaniu powództw przeciwko konsumentom warto więc zachować szczególną skrupulatność przy realizacji obowiązków przedprocesowych oraz przy formułowaniu w treści pozwu okoliczności na poparcie swoich racji, zważywszy, że sprzeniewierzenie się tym wymogom może spowodować, że w uzasadnionych Sąd może nie tylko obciążyć przedsiębiorcę całością kosztów postępowania, ale zasądzić ich dwukrotność na rzecz konsumenta (art. 458 ze zn. 16 in fine k.p.c.)
Jeżeli poszukujesz pomocy w zakresie Twojej reprezentacji przed Sądem w postępowaniu konsumenckim (prowadzonej w oparciu o przepisy o postępowaniu z udziałem konsumentów), skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban – chętnie Ci pomogą i przekażą wytyczne, dzięki którym będziesz wiedział, w jaki sposób prawidłowo postąpić. Skontaktuj się z adwokat Eweliną Urban lub adwokatem Jakubem Urbanem z Kancelarii Adwokackiej URBAN w Rzeszowie (Adwokat Rzeszów) – zadzwoń – 884 888 536, napisz: sekretariat@kancelariaurban.com lub umów się na konsultacje za pomocą formularza kontaktowego.
Powyższy artykuł ma jedynie charakter informacyjny i ogólny, w związku z czym nie stanowi porady ani opinii prawnej.
Autor: apl. adw. Tomasz Kisielka z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie (Adwokat Rzeszów).
