Dzisiejszy artykuł traktować będzie o umowie adhezyjnej. Częściej od tej nazwy, szczególnie w relacjach międzyludzkich usłyszeć można jej synonim – umowa przystąpienia. Jest to dość specyficzny rodzaj stosunku prawnego, gdzie strony charakteryzują się dużą dysproporcją jeśli chodzi o sytuację prawną. Na czym ona polega? Czym w zasadzie jest umowa adhezyjna? Jakie są jej najważniejsze cechy oraz na co trzeba w szczególności uważać przy przystępowaniu do tego rodzaju kontraktów? – na te pytania odpowiemy już za chwilę. Siadamy głęboko w fotelach, zapinamy pasy i startujemy!
Tego rodzaju umowy stosowane są, gdy jedną ze stron umowy jest przedsiębiorca, który używa tzw. ogólnych warunków umowy np. banki, ubezpieczalnie, a także duże sklepy. Dla porównania – dokonując zakupów w mniejszych sklepach, co do zasady istnieje możliwość targowania się i wówczas dochodzi do zmiany warunków zawarcia umowy.
Jak zostało wspomniane wyżej, jedną ze stron tego rodzaju kontraktu są przedsiębiorcy silniejsi ekonomicznie , którzy zazwyczaj posiadają pozycję monopolisty. Drugą stroną umowy jest podmiot, który bez możliwości wpływania na jej treść oraz nie mogąc dokonywać negocjacji ma prawo zawrzeć ją lub nie – czyli przez tzw. przystąpienie do umowy. Dla przykładu można przywołać kontrakt adhezyjny zawierany pomiędzy konsumentem, a przedsiębiorcą – umowa z dostawcą prądu.
Uwzględniając jej najważniejsze cechy, do których należą powtarzalność, jednakowa treść oraz masowość, wartym zapamiętania jest fakt, że najważniejsze warunki tego rodzaju kontraktu określa jeden z kontrahentów. Powoduje to, że procedura zawierania umów jest znacznie szybsza, a dla strony dominującej jest wygodniejsze, ponieważ ułatwia oraz racjonalizuje prowadzenie przedsiębiorstwa.
Posługują się oni wzorcami umów, które mają na celu ujednolicenie treści zawieranych przyszłych umów indywidualnych. Przedsiębiorcy przygotowują gotowe wzorce umów, które kryją się najczęściej pod następującymi nazwami: regulaminy, taryfy, formularze, ogólne warunki umów.
Powołując się na art. 384 § 1 wzorzec umowy, jak zostało wcześniej zaznaczone; ustalany jest przez jedną ze stroną. Wiąże drugą ze stron, gdy przez zawarciem umowy został jej doręczony. W sytuacji, gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wówczas, gdy druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści np. regulamin wisząc przed kasami toru gokartowego. Natomiast jeżeli wzorzec umowy występuje w postaci elektronicznej, winien być udostępniony drugiej stronie przed zawarciem umowy, aby ta bez problemu mogła ten przechowywać i odtworzyć w dowolnej chwili.
Kodeks cywilny antycypuje ograniczenia stosowania tychże kontraktów. W art. 3531 k.c. określa:
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały sięwłaściwości (naturze) stosunku,ustawie anizasadom współżycia społecznego”.
Co więcej, w art. 58 § 1 k.c. przewiduje sankcje nieważności w przypadku sprzeczności umowy z ogólnie przyjętymi przepisami prawa bądź zasadami współżycia społecznego:
„Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy”.
Zasygnalizować należy także, że jeżeli nieważnością dotknięta jest pewna część dokonanej czynności prawnej, zostaje ona w mocy, co do pozostałych części chyba, że bez czynności, które są nieważne, pozostałe nie ziściłyby się.
W sytuacji, gdy jedną ze stron umowy adhezyjnej jest konsument wówczas prawo stawia go w pozycji bardziej uprzywilejowanej, otaczając go większą ochroną prawną oraz pewną możnością powoływania się na niewiedzę. Ustawodawca uważa konsumenta za podmiot słabszy podlegający większej ochronie niż profesjonalny podmiot, którym jest przedsiębiorca. Zgodnie z art. 431 k.c. ten jest osobą fizyczną, osobą prawną lub jednostką organizacyjną, która prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą bądź zarobkową. Z tego powodu istnieją dodatkowe ograniczenia dotyczące treści oraz szczegółowych zapisów prawnie egzystujących w tego typu kontraktach.
Dodatkowo, w art. 3851 § 1 i 3 k.c. uwzględniono niedozwolone postanowienia umowne, czyli tzw. klauzule abuzywne, inaczej nazywane szarymi. Idąc za art. 3851 § 1:
„Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.
Co więcej, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. A także, ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Na treść tego rodzajów zapisów, konsument co do zasady nie miał rzeczywistego wpływu. Polega to na tym, że nie zostały one uzgodnione z konsumentem, a przedstawiono mu je do zaakceptowania. Co więcej taki zapis zawarty w umowie, aby został uznany za klauzulę niedozwoloną, winien kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jego interesy.
Kodeks cywilny w art. 3853 k.c. przedstawia katalog klauzul abuzywnych, który jest dość obszerny, więc nie ma sensu wymieniać wszystkich 23. przypadków niedozwolonych zapisów. Co ważne, katalog ten nie jest zamknięty, co oznacza, że nie tylko te sytuacje wymienione w Kodeksie cywilnym uznaje się za niedozwolone.
Zgodnie z prawem wzorce takie oczywiście podlegają kontroli. Po pierwsze kontrola incydentalna. W tej sytuacji właściwy sąd na podstawie właściwości ogólnej w ramach postępowania toczącego się między stosującym niedozwolone klauzule a konsumentem dokonuje takiej kontroli. Wyrok, który został wydany w takiej sprawie ma skutek wyłącznie między stronami takiego sporu tzw. inter partes. Po drugie kontrola abstrakcyjna wzorca. Wówczas konsument ma do dyspozycji UOKIK. Można zawiadomić o podejrzeniu stosowania przez danego przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy i zostać dopuszczony w charakterze zainteresowanego do udziału w postępowaniu prowadzonym przez Urząd w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Co warte zasygnalizowania, wynikiem postępowania w danej sprawie jest wydanie przez Prezesa UOKIK decyzji administracyjnej. To w niej rozstrzyga czy dana klauzula ma charakter abuzywny. W sytuacji, gdy rzeczywiście podejrzenia konsumenta potwierdzą się, decyzja ta ma zastosowanie egra omnes – czyli do wszystkich konsumentów, którzy w zapisach swojej umowy mają taką klauzulę.
Jeżeli potrzebujesz pomocy przy sporządzaniu umowy adhezyjnej lub w tym zakresie umowy przystąpienia – skontaktuj się z adwokatem z Rzeszowa z Kancelarii Adwokackiej Urban –zadzwoń – 884 888 536 i umów się na spotkanie.
Więcej artykułów można znaleźć w tym miejscu:
Autor: Tomasz Kisielka – Kancelaria Adwokacka Urban z Rzeszów
