Skąd się wzięła umowa poręczenia? Rozwój nowoczesnej gospodarki rynkowej w ostatnich latach spowodował wiele zmian w sposobie realizacji zaciągniętych zobowiązań, zmierzających do zabezpieczenia zarówno profesjonalnego, jak i nieprofesjonalnego obrotu gospodarczego. Nic więc dziwnego, że wzrost stosunków zobowiązaniowych, w tym także zauważalny wzrost stosunków kredytowych, wymusił na Ustawodawcy wprowadzenie szeregu instytucji prawnych, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa zawieranych transakcji i przepływu środków pieniężnych.
Poprzez poręczenie, a ściśle rzecz ujmując – poprzez umowę o poręczenie, poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (art. 876 § 1 k.c.). Oznacza to, że instytucja ta stanowi osobiste i akcesoryjne (dodatkowe) zobowiązanie osoby trzeciej do przedsięwzięcia wszelkich czynności zmierzających do wykonania zobowiązania określonych podmiotów w przypadku zaistnienia pewnych ściśle oznaczonych przesłanek, uniemożliwiających pierwotnemu dłużnikowi spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela.
Stosunek poręczeniowy istnieje wobec tego zawsze w stosunku do jakiegoś konkretnego zobowiązania głównego, zaś jego wypełnienie – czyli dokonanie określonego świadczenia przez poręczyciela – aktywuje się w momencie jego niespełnienia przez dłużnika, a niekiedy, jeżeli strony tak postanowią, także po bezskutecznym podjęciu przez wierzyciela kroków prawnych dążących do uzyskania przedmiotu świadczenia.
Zawarcie umowy poręczenia poprzedza zgodne złożenie oświadczenie woli przez strony umowy, z czego złożenie stosownego oświadczenia na piśmie wymagane jest pod rygorem nieważności tylko w stosunku do poręczyciela – wierzyciel może złożyć je w każdy sposób, nawet dorozumiany (na przykład poprzez przyjęcie dokumentu oświadczenia od poręczyciela). Oznacza to, że umowa ów ma charakter co do zasady jednostronnie zobowiązujący i wywołuje skutki prawne bez zgody czy nawet wiedzy dłużnika.
Omawiany stosunek pomiędzy stronami umowy może mieć charakter dwustronnie zobowiązujący, gdy umówią się one, że poręczyciel będzie pełnić swoją funkcję za wynagrodzeniem (tj. odpłatnie) – wierzyciel będzie wówczas zobowiązany wypłacać je poręczycielowi w okresie wskazanym w umowie, zaś poręczycielowi przysługiwać będzie stosowne roszczenie o zapłatę. Kwestia ta powinna zostać jednak uściślona w umowie.
Umowa dla swojej ważności powinna bezwzględnie zawierać, celem identyfikacji, osobę dłużnika głównego oraz treść zobowiązania głównego, wobec którego poręczyciel staje się dłużnikiem solidarnym (z zastrzeżeniem obowiązku spełnienia świadczenia w momencie jego niewykonania przez dłużnika). Jest to niezbędne celem podkreślenia, że poręczyciel podejmuje porękę w stosunku do określonej osoby i konkretnego, zindywidualizowanego zobowiązania, zaś spełnienie przez niego świadczenia zwalnia dłużnika z tego obowiązku.
Omawiając zagadnienie poręki, nie sposób nie wspomnieć pokrótce o tym, co może stać się przedmiotem poręczenia. W rzeczywistości, mogą to być nie tylko świadczenia pieniężne, ale również wszelkie świadczenia w naturze (przykładowo dostarczenie określonej ilości zboża) – poręczyciel w przypadku niewypełnienia takiego zobowiązania będzie świadczyć na rzecz wierzyciela stosowne odszkodowanie. Przedmiotem zobowiązania może być także świadczenie przyszłe, które dopiero powstanie w przyszłości, niemniej jednak dla ważności takiej umowy, poręczyciel musi oznaczyć z góry wysokość, do jakiej będzie odpowiadał (art. 878 § 1 k.c.). Warto jednak zaznaczyć, że bezterminowe poręczenie za zobowiązania przyszłe może być do momentu ich powstania w każdym czasie odwołane przez poręczyciela (art. 878 § 2 k.c.).
O wysokości poręczenia stanowi każdorazowo rozmiar zobowiązania głównego – nic nie stoi na przeszkodzie, aby poręczenie ograniczyć do części zobowiązania głównego lub jego określonej wysokości, a także zastrzec wobec niego warunek. Warto nadmienić, że do zakresu poręczenia wlicza się również skutki jego niewykonania lub nienależytego wykonania (przykładowo odsetki). Jeżeli wartość długu zmniejszy się w trakcie trwania zobowiązania (na przykład wskutek umowy dłużnika z wierzycielem albo potrącenia), wartość poręczenia ulegnie analogicznemu obniżeniu.
Oczywistym wydaje się być, że poręczyciel nie odpowiada za dług, który jest nieważny (na przykład, gdy został zaciągnięty przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych) bądź niezaskarżalny (na przykład umowa o poręczenie została zawarta po przedawnieniu się zobowiązania). Wygaśniecie zobowiązania – niezależnie od przyczyny jego wygaśnięcia – powoduje wygaśnięcie umowy poręczenia. Cesja wierzytelności czy wstąpienie osoby trzeciej w prawa wierzyciela nie powoduje jednak wygaśnięcia poręki. Z uwagi na zmianę osoby dłużnika, odmienna sytuacja następuję w przypadku przejęcia długu – tutaj, ze względu na przysługujące mu roszczenie regresowe – dla dalszego trwania zabezpieczenia poręczyciel musi wyrazić stosowną aprobatę.
Z chwilą nastąpienia wymagalności długu, wierzyciel może żądać od poręczyciela spełnienia świadczenia osobiście bądź wspólnie z dłużnikiem. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie poręczyciela.
W związku z zobowiązaniem, poręczycielowi przysługują wszelkie zarzuty, których użyć mógłby dłużnik, chociażby ten nawet rozporządził nimi nielojalnie lub wykorzystał na niekorzyść poręczyciela (na przykład poprzez uznanie powództwa lub zrzeknięcie się roszczeń) przez dłużnika. Dla zabezpieczenia swojego interesu, poręczycielowi przysługuje możliwość wezwania dłużnika do sprawy toczącej się przed dowolnym organem państwowym. Ponadto, w zakres uprawnień poręczyciela wchodzą również zarzuty osobiste wobec wierzyciela, takie jak zarzut przedawnienia lub potrącenia wierzytelności wspólnych.
Po zaspokojeniu wierzyciela, poręczyciel wstępuje w jego prawa do wysokości spełnionego świadczenia. Rezultatem takiego stanu rzeczy jest możliwość wystąpienia z roszczeniem regresowym do dłużnika – dla urzeczywistnienia tego prawa, wierzyciel zobowiązany jest wydać poręczycielowi wszelką dokumentację związaną ze stosunkiem głównym.
Reasumując, umowa poręczenia stanowi osobiste i dodatkowe zabezpieczenie wierzytelności istniejącej lub mającej powstać w przyszłości. Poręczyciel wzmacnia pozycję wierzyciela i stanowi gwarancję wykonania powstałego zobowiązania. Obecne uwarunkowania gospodarcze, zwłaszcza wymóg udzielenia poręczenia przy wszelkiej maści kredytach i pożyczkach, przyczyniają się do renesansu tej instytucji, która ze względu na swoją użyteczność wejdzie w perspektywie najbliższych lat do grona najczęściej występujących umów w obrocie.
Jeżeli potrzebujesz pomocy w tematyce umów, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie – zadzwoń i umów się na spotkanie.
Kancelaria Adwokacka Urban w ramach swojej działalności specjalizuje się w tematyce umów, szczególnie biznesowych. Więcej informacji o umowach znajdziesz pod tym linkiem i tutaj. Jeżeli natomiast chciałbyś dowiedzieć się o umowie przedwstępnej, kliknij tutaj.
Autor: Tomasz Kisielka
