Blog

Nadrzędną zasadą prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce pozostaje zasada wolności gospodarczej, która pozostaje pochodną wolności człowieka – wartości zagwarantowanej konstytucyjnie. Wolność taka rozumiana jest jako swoboda podejmowania działalności gospodarczej bez zbędnej ingerencji państwa, które ogranicza się jedynie do stworzenia pewnych granic prawnych pod działalność gospodarczą, czyli ustalenia dopuszczalnych i niedopuszczalnych form jej wykonywania. Pewne obiekcje na przestrzeni lat kształtowała zagadnienie możliwości wykonywania działalności przez osobę skazaną, zwłaszcza w zakresie zakładania przez nią spółki handlowej i działania w jej strukturach, które to różne środowiska polityczne raz aprobowały do porządku prawnego, innym razem zaś kwestionowały. W celu ostatecznego wyjaśnienia przedmiotowej problematyki, w niniejszym artykule autor postara się dokonać jej dogłębnej analizy w oparciu o aktualnie i powszechnie obowiązujące przepisy prawa.

Czy osoba skazana może działać w strukturach spółki handlowej bądź ją założyć?

Prawidłowa odpowiedź na powyższe pytanie brzmi następująco – to zależy. Podkreślenia wymaga bowiem, że funkcjonowanie w strukturach spółki handlowej przez skazanego uzależnione jest w głównej mierze od tego, jakie stanowisko ma w niej piastować oraz za jakie czyny został skazany. Co do zasady, skazanie nie wyklucza założenia spółki handlowej bądź prowadzenia działalności gospodarczej w jej ramach, zwłaszcza jeżeli sprowadza się do występowania w spółce w charakterze wspólnika (nic nie stoi na przeszkodzie, aby skazany mógł założyć spółkę bądź być jej wspólnikiem) – zważyć należy, że kwestie te mogą zostać uregulowane w umowie spółki odmiennie (poprzez przyjęcie postanowienia uniemożliwiającego nabycie udziałów bądź powołanie do stanowisk osób skazanych). Założenie spółki nie byłoby zatem problemem. 

Jakie skazanie powoduje niedopuszczalność działania w strukturach spółki?

Przed przystąpieniem do szczegółowego omówienia tej kwestii, zaznaczyć należy, że rozpatrywanie ewentualnych zakazów prowadzenia działalności gospodarczej dotyczyć może jedynie sytuacji skazania prawomocnego, czyli takiego, od którego nie przysługuje już żaden środek zaskarżenia w standardowym trybie odwoławczym (brak możliwości złożenia apelacji od wyroku sądu I instancji bądź rozstrzygnięcie sprawy przez sąd odwoławczy). Istotnym jest, iż prawomocne skazanie musi zostać orzeczone wyrokiem i to organu powołanego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, czyli co do zasady sądu powszechnego (rejonowego, okręgowego bądź apelacyjnego) – nie brane są więc pod uwagę ewentualne decyzje administracyjne czy rozstrzygnięcia sądów polubownych, choćby istotnie wpływały na zakres wykonywania działalności gospodarczej. Ponadto skazanie musi dotyczyć przestępstwa (występku lub zbrodni), nie zaś wykroczeń, których popełnienie pozostaje prawnie irrelewantne dla możliwości założenia spółki handlowej i jej późniejszej obsługi.

Skazanie za jakie przestępstwa wyklucza możliwość założenia spółki bądź działania w jej strukturach?

W kodeksie spółek handlowych (dokładnie – art. 18 § 2 k.s.h.) przyjęto zasadę, że skazany prawomocnym wyrokiem Sądu nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem ani prokurentem – przepis nie mówi jednak o wszystkich przestępstwach, których ściganie zostało skodyfikowane w ustawach, a jedynie części z nich, enumeratywnie wymienionych w jego treści. Wśród przestępstw, które wykluczają możliwość działania w strukturach spółki bądź jej założenia, wymienić należy:

1. przestępstwa skodyfikowane w art. 587-5872 k.s.h. – przestępstwa przeciwko obowiązkom wynikającym z faktu piastowania funkcji lub stanowiska w spółce handlowej lub występowaniem spółki w obrocie gospodarczym,  
2. przestępstwa skodyfikowane w art. 590-591 k.s.h. – przestępstwa przeciwko funkcjonowaniu założycielskich organów spółek kapitałowych (przeciwko walnemu zgromadzeniu i zgromadzeniu wspólników),
3. przestępstwa skodyfikowane w art 228-231 k.k. – przestępstwa łapownictwa czynnego, łapownictwa biernego, płatnej protekcji, nadużyć uprawnień przez funkcjonariusza publicznego,
4. przestępstwa ujęte w rozdziale XXXIII k.k. – przestępstwa przeciwko ochronie informacji,
5. przestępstwa ujęte w rozdziale XXXIV k.k. – przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów,
6. przestępstwa ujęte w rozdziale XXXV k.k. – przestępstwa przeciwko mieniu,
7. przestępstwa ujęte w rozdziale XXXVI k.k. – przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnym,
8. przestępstwa ujęte w rozdziale XXXVII k.k. – przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi.

Zakaz, o którym mowa powyżej ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania – oznacza to, że pomimo skazania za jedno z powyższych przestępstw, osoba będzie mogła założyć lub przystąpić do spółki handlowej po upływie pięciu lat.

Czy spółkę może założyć bądź działać w jej strukturach osoba, wobec których prawomocnie zastosowano środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej?

Zastosowanie środków karnych stanowi odrębną kwestię od wymierzenia kary za popełniony czyn zabroniony – z perspektywy omawianego zagadnienia istotne pozostaje to o tyle, iż nawet jeżeli przyszły wspólnik bądź członek organu spółki kapitałowej został prawomocnie skazany za przestępstwo, które nie został ujęte w katalogu omówionym we wcześniejszym akapicie, zaś został w stosunku do niego orzeczony środek karny na podstawie art. 42 § 1 k.k., to in fine nie powinien on planowanych działań podejmować. Podkreślenia wymaga bowiem, iż zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzeczony prawomocnym wyrokiem dotyczy wszelkich form prowadzenia działalności gospodarczej (nawet w formie spółek), pomimo tego, że sądy w orzeczeniu powinny konkretyzować zarówno formę, jak i przestrzeń gospodarczą (branżę), którą obejmują zakazem. 

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej sąd orzeka na podstawie przepisów karnych, karnych skarbowych bądź ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe (tj. Dz. U. z 2022 roku, poz. 1520) w latach (w granicach od roku do dziesięciu), w sytuacji, gdy uzna, że (1) przestępstwo zostało popełnione w związku z jej prowadzeniem bądź (2) dalsze prowadzenie działalności gospodarczej zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Orzeczenie zakazu jest fakultatywne, bieg terminu rozpoczyna się z momentem uprawomocnienia się wyroku. Sprzeniewierzenie się treści orzeczonego zakazu (podjęcie działalności gospodarczej pomimo środka karnego) kształtuje odpowiedzialność karną – za podjęcie działalności rozumie się również powołanie do piastowania określonego stanowiska.

Jakie skutki wywołuje skazanie osoby działającej w strukturach spółki prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wymienione w przepisach?

Przepis art. 18 § 2 k.s.h ma charakter bezwzględnie obowiązujący – oznacza to, iż nie można wyłączyć jego stosowania umową. W sytuacji skazania osoby piastującej stanowisko w organach spółki kapitałowej lub inne funkcje związane z jej (bądź innej handlowej) występowaniem w obrocie prawomocnym wyrokiem, ta traci mandat z mocy samego prawa z chwilą uprawomocnienia się wyroku. Wszelkie działania podjęte przez tę osobę w imieniu spółki rozpatrywać należy wówczas w charakterze nieważności bezwzględnej (nie wywołują one skutków prawnych z nimi łączonych) – za ewentualną szkodę majątkową powstałą na osobie trzeciej odpowiedzialność ponosi skazany na zasadach ogólnych. 

Jakie skutki wywołuje orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec osoby działającej w strukturach spółki?

W odróżnieniu od skazania za przestępstwa enumeratywnie wymienione w przepisach, orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie powoduje ex lege utraty mandatu – celem zadośćuczynienia orzeczonym wyrokiem sądu obowiązkom, osoba, wobec której orzeczono środek karny, powinna ustąpić ze stanowiska, zaś w celach zarobkowych ograniczyć się jedynie do świadczenia usług bądź pracy na podstawie umowy o pracę bądź umowy zlecenia/o dzieło (co do kontraktów managerskich doktryny wypowiada się dwojako, bezpieczniej obracać się więc przy ww.). 

Zważyć należy, że prowadzeniem działalności gospodarczej nie jest posiadanie udziałów lub akcji – wspólnik lub akcjonariusz nie musi zatem wyzbywać się ich, o ile jego występowanie w spółce (zwłaszcza osobowej) przybiera aktywny charakter (wspólnika prowadzącego sprawy spółki). 

Czy istnieje prawna możliwość uchylenia przedmiotowych zakazów?

W terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku, skazany może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Termin ten ma charakter prekluzyjny, a zatem jego upływ powoduje bezpowrotne i nieprzywracalne wygaśnięcie uprawnienia.

Jeżeli potrzebujesz pomocy przy sporządzeniu wniosku o zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub przy sporządzeniu umowy spółki lub jej założenia w zakresie objętym materią niniejszego artykułu, skontaktuj się z adwokatem z Rzeszowa z Kancelarii Adwokackiej Urban – zadzwoń –  884 888 536 lub umów się na spotkanie korzystając z formularza kontaktowego. Nie jesteś z Rzeszowa? Nic straconego! Adwokat Ewelina Urban oraz Adwokat Jakub Urban świadczą usługi również online. Możesz skorzystać z naszej pomocy prawnej również przez internet lub przez telefon.

autor: Aplikant adwokacki Tomasz Kisielka z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie