Jak wskazano w poprzednich artykułach, wszczęcie postępowania cywilnego pozostaje nierozerwalnie związane z pewnymi obowiązkami fiskalnymi, które osoba inicjująca proces (powód) zobowiązana jest spełnić, aby sąd powszechny zajął się sprawą.
W toku trwania postępowania sądowego pojawiają się z kolei dalsze wydatki, w konsekwencji realizowania przez strony różnorodnej inicjatywy dowodowej bądź podjęcia się przez nie obrony swoich racji (również za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika procesowego), które wymagają pokrycia, a ostatecznie – końcowego rozliczenia. W przedmiotowym artykule postaram się zaprezentować zasady, na podstawie których – z uwagi na wynik postępowania – rozstrzyga się o kosztach postępowania w procesie cywilnym.
Co do zasady rozliczeniu podlega opłata sądowa, wynagrodzenie pełnomocnika profesjonalnego działającego za stronę oraz wydatki powstałe w toku postępowania, zwłaszcza koszty przeprowadzenia dowodu (np. opinii biegłego sądowego) czy też koszty osobistego stawiennictwa świadków lub biegłych, w tym utrata przez nich zarobku. Jeżeli na etapie postępowania zostanie przeprowadzona mediacja, to do kosztów postepowania zalicza się również koszty postępowania mediacyjnego ( k.p.c.).
Warto w tym miejscu podkreślić, iż do tymczasowego pokrycia zaliczki na poczet dowodu, z którym związane są koszty jego przeprowadzenia, zobowiązana będzie strona, która o przeprowadzenie danego dowodu wnosi ( § 1 k.p.c.) – nie oznacza to jednak, że w ostatecznym rozliczeniu, wnioskujący o przeprowadzeniu dowodu będzie musiał za jego przeprowadzenie zapłacić (o czym szerzej w dalszych częściach artykułu).
Sąd rozstrzyga o kosztach postępowania w każdym orzeczeniu kończącym postępowanie w danej instancji (art. 108 § 1 zd. pierwsze k.p.c.). Niekiedy jednak, Sąd nie dokonuje rozstrzygnięcia o kosztach postepowania w ujęciu liczbowym, a jedynie procentowym, pozostawiając dokładne (kwotowe) rozstrzygnięcie o kosztach postępowania referendarzowi sądowemu, który po uprawomocnieniu się orzeczenia szczegółowo wylicza koszty obciążające stronę lub strony postępowania (art. 108 § 1 zd. drugie k.p.c.) – takie rozwiązanie ma na celu przyspieszenie postępowania, tak aby Sąd mógł skupić się na merytorycznym rozpoznawaniu spraw i nie podejmować się działań, które nie wchodzą w zakres sprawowania szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości.
Podstawową zasadą rozliczania kosztów postępowania cywilnego w procesie jest zasada odpowiedzialności za wynik postępowania (art. 98 k.p.c.) – w głównej mierze sprowadza się ona do przyjęcia, iż koszty postępowania cywilnego w danej instancji pokrywać będzie ta z stron, która proces przegrała. Jeżeli więc Sąd w całości uwzględni powództwo, to łączne koszty postępowania, które w danej sprawie zostały poniesione lub pozostają do rozliczenia, będzie musiał pokryć pozwany – jeżeli jednak Sąd powództwo oddali w całości, to obowiązek rozliczenia kosztów postępowania będzie spoczywał na powodzie.
Od każdej zasady przewiduje się wyjątki – zwrócić należy bowiem uwagę, iż świat nie jest zero-jedynkowy i często zdarza się, że powództwo podlega uwzględnieniu (lub oddaleniu) tylko w danej części. W takiej sytuacji, przy rozliczeniu kosztów postępowania miejsce znajdzie zasada stosunkowego rozdzielenia kosztów bądź zasada ich wzajemnego zniesienia (art. 100 k.p.c.).
Stosunkowe rozdzielenie kosztów postępowania polega wpierw na ustaleniu proporcji, w której powód proces wygrał oraz w której proces przegrał, następnie ustaleniu wysokości kosztów przysługujących powodowi z tytułu wygrania procesu oraz pozwanemu z tytułu utrzymania się na swoim stanowisku, a ostatecznemu potrąceniu tych sum i rozstrzygnięciu
Przykładowo można przyjąć, iż powód za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika dochodził od pozwanego 100 000,00 zł (słownie sto tysięcy złotych 00/100), lecz ostatecznie Sąd zasądził 60 000,00 zł (słownie sześćdziesiąt tysięcy złotych 00/100). Na koszty postepowania po stronie powoda złożyła się opłata sądowa w wysokości 5 000,00 zł (słownie pięć tysięcy złotych 00/100), wynagrodzenie pełnomocnika wg ustawowej stawki w wysokości 5 400,00 zł (słownie pięć tysięcy czterysta złotych 00/100) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 zł (słownie siedemnaście złotych 00/100). Z kolei po stronie powoda kosztem postępowania było wynagrodzenie pełnomocnika oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w ww. wysokościach.
Łączne koszty powoda to 10 417,00 zł (słownie dziesięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych 00/100), z czego 60% wynosi 6250,20 zł (słownie sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych 20/100), zaś pozwanego 5 417,00 zł (słownie pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych 00/100), z czego 40% wynosi 2 166,80 zł (słownie dwa tysiące sto sześćdziesiąt sześć złotych 80/100).
Bazując na zasadzie stosunkowego rozdzielenia kosztów, Sąd powinien zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4 083,40 zł (słownie cztery tysiące osiemdziesiąt trzy złote 40/100) stanowiąca różnicę pomiędzy proporcją kosztów należną powodowi a proporcją kosztów przysługujących pozwanemu.
Z kolei wzajemne zniesienie kosztów procesu będzie miało miejsce, gdy strony w równym lub zbliżonym stopniu wygrały i przegrały postepowanie, a jednocześnie w takim samym stopniu poniosły koszty procesu – będzie miało to co do zasady miejsce w przypadku, gdy Sąd uwzględni powództwo jedynie w połowie. Zniesienie kosztów postepowania będzie polegało w swojej istocie na tym, iż żadna ze stron nie będzie musiała zwracać drugiej należnych kosztów jej postępowania.
Jak najbardziej. W wypadkach szczególnie uzasadnionych, Sąd może zasądzić od strony przegrywającej zwrot tylko części kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami (art. 102 k.p.c.) – zasada słuszności znajduje zastosowanie jednak w bardzo rzadkich sytuacjach, zwłaszcza wtedy, gdy powód wytacza powództwo, które zostaje oddalone, jednakże o potencjalnej bezzasadności jego powództwa powód nie mógł mieć obiektywnie możliwości wiedzieć.
Ponadto, zwrot kosztów postępowania będzie należał się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności żądania pozwu (art. 101 k.p.c.) – zasada obciążenie kosztami pomimo uwzględnienia powództwa będzie miała miejsce, gdy pozwany uzna roszczenie powoda lub je zaspokoi na wstępnym etapie postępowania, zaś wcześniej nie miał możliwości z roszczeniem powoda się zaznajomić (bo np. powód nie wezwał go do zapłaty ani nie złożył wniosku o zawezwanie do próby ugodowej).
Niekiedy również, niezależnie od wyniku sprawy, Sąd może włożyć na stronę obowiązek zwrotu kosztów wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postepowaniem (art. 103 k.p.c.) – tzw. zasada zawinienia stanowi więc reakcję na nieprawidłowe zachowanie jednej ze stron, która choć proces wygrała, to przyczyniła się do niepotrzebnej multiplikacji kosztów, którymi obciążenie strony przegrywającej byłoby niewspółmierne i nieodpowiednie do sytuacji.
Przyjęło się, iż o zwrocie kosztów postępowania danej stronie, Sąd rozstrzyga po wniosku strony zgłoszonym najpóźniej przed zamknięciem rozprawy – rozstrzygnięcie następuje na podstawie spisu kosztów przedłożonego przez stronę, względnie na podstawie ustawowych stawek, które w dacie orzekania obowiązują (art. 109 § 1 zd. pierwsze k.p.c.).
Zasada powyższa nie ma zastosowania w sytuacji, gdy strona nie jest zastępowana przez profesjonalnego pełnomocnika – jeżeli więc strona reprezentuje się samodzielnie przed Sądem, to o kosztach postępowania rozstrzygnie wg norm przewidzianych niezależnie od tego, czy strona wniosła o dokonanie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, czy też wniosku tego zupełnie nie zgłosiła.
Jeżeli potrzebujesz pomocy przy analizie prawidłowości zasądzonych kosztów postępowania bądź potrzebujesz pomocy przy sporządzeniu stanowiska (wniosku) o rozstrzygniecie o kosztach postepowania na zasadzie słuszności, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban – chętnie Ci pomogą i przekażą wytyczne, dzięki którym będziesz wiedział, w jaki sposób prawidłowo postąpić.
Skontaktuj się z adwokat Eweliną Urban lub adwokatem Jakubem Urbanem z Kancelarii Adwokackiej URBAN w Rzeszowie (Adwokat Rzeszów) – zadzwoń – 884 888 536, napisz: sekretariat@kancelariaurban.com lub umów się na konsultacje za pomocą formularza kontaktowego.
Autor: apl. adw. Tomasz Kisielka z Kancelarii Adwokackiej Urban w Rzeszowie (Adwokat Rzeszów).
