Dla czytelników naszego bloga może stanowić zagwozdkę fakt, że darowizna jest omawiana w ramach bloku artykułów o umowach. Jednakże, osoby zajmujące się prawem na co dzień wiedzą, że darowizna jest w rzeczywistości umową, a nie czynnością prawna jednostronną. Celem popularyzacji tego zagadnienia, zostanie ono w niniejszym artykule zaprezentowane w sposób kompleksowy.
W świetle przepisów prawa, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (art. 888 k.c.). Oznacza to, że darowizna stanowi nieodpłatne zobowiązanie, które – w przypadku przeniesienia prawa własności – ma charakter rozporządzeniowy.
Nie każde przysporzenie stanowi darowiznę. Darowizna dochodzi bowiem do skutku jedynie wtedy, gdy na rzecz konkretnego obdarowanego zostaje przysporzone w sposób bezpłatny konkretne, pozostające własnością darczyńcy, świadczenie w celu dokonania takiego przysporzenia.
Nie będzie również darowizną obdarowanie kogoś przedmiotem, który stanowi własność innej osoby – nie można bowiem przenieść na inną osobę praw, których samemu się nie posiada (nemo plus iuris ad alium transfere quam ipse habet).
W świetle przepisów, oświadczenie darczyńcy powinno zostać wyrażone w formie aktu notarialnego. Niemniej jednak, powyższy rygor zostaje zniesiony, jeżeli przyrzeczone w umowie świadczenie zostało spełnione (art. 890 § 1 k.c.).
W odróżnieniu do wymogu powyższego, oświadczenie woli obdarowanego może przybrać formę dowolną, nawet dorozumianą,
Jeżeli przepisy szczególne wymagają dla wywołania określonych skutków prawnych zachowania formy szczególnej (przykładowo w przypadku przeniesienia własności nieruchomości), umowa darowizny powinna zostać zawarta w tej formie szczególnej (art. 890 § 2 k.c.).
Darowizna stanowi umowę konsensualną, co oznacza, że jej zawarcie następuje na podstawie wyrażenia zgodnych oświadczeń woli darczyńcy i obdarowanego. Umowa będzie poczytywana jako niezawarta, jeżeli obdarowany nie wyrazi zgody na jej dokonanie – nikt nie może być bowiem obdarowany wbrew swojej woli.
Zawarcie umowy obliguje darczyńcę do wykonania wszelkich czynności, które pozostają w związku z zobowiązanym przysporzeniem. Jeżeli zatem darowizna polega na przeniesieniu własności nieruchomości, darczyńca powinien zaaranżować czynności zmierzające do zawarcia aktu notarialnego w tym przedmiocie, dokonać z tego tytułu określonych opłat, a następnie wydać obdarowanemu nieruchomość.
Z uwagi na nieodpłatny charakter umowy, osłabiony został zakres odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy darowizny. Darczyńca pozostaje zobowiązany do naprawienia szkody, tylko jeżeli została ona wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (art. 891 § 1 k.c.). Natomiast, jeżeli darczyńca opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, obdarowany może żądać odsetek za opóźnienie jedynie od dnia wytoczenia powództwa (art. 891 § 2 k.c.).
Jeżeli rzecz darowana ma wady, darczyńca powinien naprawić szkodę, którą wyrządził obdarowanemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich w czasie właściwym – niemniej jednak, darczyńca nie ponosi odpowiedzialności jeżeli obdarowany wadę mógł łatwo zauważyć (art. 892 k.c.).
Darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (art. 893 k.c.). Zakres wyznaczonego polecenia pozostaje bardzo szeroki (darczyńca może zatem żądać od obdarowanego na przykład przeznaczenia części darowizny na rzecz osoby trzeciej, poddania się leczenia lub sfinansowania nauki).
Żądanie wypełnienia polecenia przez darczyńcę jest możliwe jedynie w przypadku, gdy wywiązał się on w całości z umówionego zobowiązania, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Jeżeli darczyńca nie zrealizował wszystkich czynności koniecznych dla skutecznego przysporzenia, nie może on egzekwować wykonania polecenia (art. 894 § 1 k.c.).
Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny – także właściwy organ państwowy (art. 894 § 2 k.c.).
Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków (art. 895 § 1 k.c.). Ponadto, jeżeli wypełnienia polecenia żądają spadkobiercy darczyńcy, obdarowany może zwolnić się przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot się znajduje (art. 895 § 2 k.c.).
Darczyńcy przysługuje prawo odwołania darowizny jeszcze niewykonanej, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku na ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych (art. 896 k.c.).
Z racji obowiązywania moralnego postulatu wdzięczności za korzyść majątkową uzyskaną bezpłatnie, darczyńca może skutecznie odwołać również darowiznę wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 k.c.). Należy zaznaczyć, że podmiotem pokrzywdzonym musi być osoba darczyńcy (nie zaś żadna z osób dla niego najbliższych), natomiast przez rażącą niewdzięczność rozumie się popełnienie ciężkiego przestępstwa bądź ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych.
Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny następuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 k.c.).
Odwołanie darowizny nie następuje, jeżeli darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego (art. 902 k.c.). Przykładowo, bezskuteczna będzie próba odwołania darowizny dokonanej na rzecz syna przez ojca, na którego nałożono sądowy obowiązek alimentacyjny.
Odwołania darowizny może żądać:
Uprawnienie do odwołania darowizny wygasa w razie przebaczenia obdarowanemu lub z upływem jednego roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899 § 3 k.c.). Odwołanie darowizny następuje poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (art. 900 k.c.).
Przebaczenie jest skuteczne, nawet jeżeli darczyńca nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych bądź pozostaje w ciężkiej chorobie, o ile nastąpiło ono z dostatecznym rozeznaniem (art. 899 § 1 k.c. zd. drugie).
Przedstawiciel darczyńcy, który po wykonaniu umowy darowizny stał się osobą ubezwłasnowolnioną, może żądać sądowego rozwiązania zawartej umowy, jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna (art. 901 § 1 k.c.). Roszczenie przedawnia się po upływie dwóch lat od dnia wykonania umowy (art. 901 § 2 k.c.).
Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia:
Jeżeli pozwalają na to okoliczności, obdarowany może zwrócić darczyńcy tylko część darowizny.
W świetle aktualnych przepisów, dokonanie darowizny powoduje obowiązek uiszczenia na rzecz Skarbu państwa podatku od darowizny. Jeżeli jednak, darowizna następuje między osobami spokrewnionymi, podatek, wahający się na zasadach ogólnych od 3% do 20% wartości dokonywanego przysporzenia, może w pewnych okolicznościach pozostawać poza zainteresowaniem organów skarbowych w ogóle lub dopiero w momencie przekroczenia pewnej kwoty.
Jeżeli umowa darowizny została zawarta pomiędzy:
Zwolnienie z obowiązku podatkowego następuje, gdy umowa darowizny została dokonana przez określone osoby w wartości równej lub niższej niż wartości dla danej grup podatkowej. Jeżeli więc darczyńca dokonał na rzecz niespokrewnionego obdarowanego darowizny w wysokości 3000 zł – od tej czynności, darczyńca nie musi uiszczać podatku.
Jeżeli zamierzasz zawrzeć umowę darowizny lub potrzebujesz pomocy w zakresie opodatkowania umowy darowizny, – zadzwoń: 884 888 536 i umów się na spotkanie z adwokatem z Kancelarii Urban z Rzeszowa.
Więcej artykułów można znaleźć w tym miejscu:
Autor: Tomasz Kisielka – Kancelaria Adwokacka Urban z Rzeszów
