Photo by krakenimages on Unsplash
Realizacja określonych celów gospodarczych stanowi w zdecydowanej większości domenę działalności spółek handlowych, a także osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Profesjonalne i zorganizowane prowadzenie działalności gospodarczej może jednak nastąpić na podstawie innego tytułu prawnego, mianowicie umowy spółki cywilnej. Tryb ten w niektórych przypadkach może ułatwić wykonywanie działalności nawet jeżeli nie będzie ona nastawiona na uzyskanie zarobku (przykładowo, gdy będzie zawiązana włącznie dla optymalizacji kosztów prowadzenia działalności gospodarczej). W związku z szerokim zakresem regulacji, w niniejszym artykule zostanie dokonane szerokie omówienie wszelkich zawiłości prawnych związanych z zawarciem, wykonaniem i rozwiązaniem umowy spółki cywilnej.
W świetle obowiązujących przepisów, przez umowę spółki wspólnicy (zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne) zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w określony sposób, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 § 1 k.c.). Umowa ta ma charakter konsensualny.
Dla celów dowodowych umowa spółki powinna zostać sporządzona na piśmie (art. 860 § 2 k.c.).
Jak wynika z powyżej przedstawionej definicji, umowa spółki cywilnej stanowi stosunek zobowiązaniowy pomiędzy co najmniej dwoma oznaczonymi do tożsamości podmiotami do dokonania wzajemnych i ściśle wskazanych czynności. Należy podkreślić, że zawarcie umowy spółki nie przyczynia się do powstania odrębnego podmiotu prawnego – spółka cywilna nie posiada ani statusu osoby prawnej ani statusu jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.
Z uwagi na fakt, że spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej jej treści nie można przypisać miana przedsiębiorcy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przedsiębiorcą – czyli podmiotem wykonującym oznaczoną działalność gospodarczą – pozostaje w spółce cywilnej każdy ze jej wspólników (art. 4 ust. 2 Ustawy – Prawo Przedsiębiorców). Nie oznacza to jednak, że wspólnicy – dążąc do osiągnięcia konkretnego celu gospodarczego – muszą automatycznie podjąć jakąkolwiek działalność o charakterze gospodarczym. Udział wspólnika w spółce może sprowadzać się jedynie do wniesienia określonego wkładu. Zawiązanie spółki nie powoduje zatem obowiązku podjęcia określonej działalności zarobkowej i nie przesądza o zarobkowym charakterze uczestnictwa wspólnika w jej składzie.
W odróżnieniu do wąskich regulacji przyjętych w Kodeksie Spółek Handlowych, wkładem wspólnika do spółki cywilnej może być szeroko pojmowane:
Domniemywa się, że wkłady wspólników mają jednakowa wartość – fakt przeciwny powinien zostać zaznaczony w treści umowy spółki (art. 861 § 2 k.c.).
Jeżeli wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki własność rzeczy, ponosi on odpowiedzialność za jej wady fizyczne – z tytułu rękojmi (art. 568 k.c. w zw. z art. 862 k.c.) oraz ponosi on skutki niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia tej rzeczy. W kontekście procesu wnoszenia wkładu należy zaznaczyć, że wspólnik ponosi ponadto odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 355 § 1 k.c.).
W przeciwieństwie do struktur majątkowych osób prawnych, zgromadzony w ramach umowy spółki cywilnej majątek stanowi współwłasność wszystkich wspólników. Współwłasność ta ma charakter łączny – stanowi konsekwencję zawarcia umowy spółki i jest zależna od jej istnienia i kształtu. Wspólnik nie może samodzielnie rozporządzać udziałem (zarówno swoim, jak i cudzym) we wspólnym majątku ani udziałem w poszczególnych jego składnikach (art. 863 § 1 k.c.). W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku ani żądać zaspokojenia z jego udziału z całego majątku lub poszczególnych składników (art. 863 § 2-3 k.c.).
Każdy ze wspólników jest zarówno uprawniony, jak i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki, tj. załatwiania jej bieżących spraw (art. 865 § 1 k.c.). Każdy z nich może dokonywać czynności, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki (art. 865 § 2 zd. pierwsze k.c.) – szczegółowe zestawienie czynności zwykłego zarządu powinno znaleźć się w treści umowy spółki. Niemniej jednak, jeżeli przed dokonaniem czynności nieprzekraczającej zakresu zwykłych czynności, chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej dokonaniu, do jej zrealizowania wymaga się uchwały wspólników (art. 865 § 2 zd. drugie k.c.).
Niezależnie od przyjętego zakresu czynności, każdy ze wspólników jest zobowiązany wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty (art. 865 § 3 k.c.).
W braku odmiennego postanowienia lub uchwały, umocowany do reprezentacji spółki pozostaje każdy ze wspólników, który jest równocześnie uprawniony do prowadzenia jej spraw (art. 866 k.c.).
Przez wzgląd na fakt, że spółka cywilna nie jest samodzielnym podmiotem prawa, nie może ona odpowiadać za zobowiązania ani być pozywana. Odpowiedzialność z tych tytułów ponoszą wszyscy wspólnicy w sposób solidarny, tj. każdy z nich pozostaje zobowiązany do realizacji świadczenia, zaś wykonanie zobowiązania przez jednego z nich zwalania pozostałych z obowiązkiem wyrównania swojej części (art. 864 k.c.). Innymi słowy, jeżeli w spółce cywilnej pozostaje trzech wspólników, zaś zobowiązanie wyrównał tylko jeden, pozostali powinni zwrócić jego osobie świadczenia w wysokości 1/3.
Należy zaznaczyć, że wspólnicy pozostają odpowiedzialni jedynie za zobowiązania zaciągnięte w trakcie trwania spółki, natomiast jej rozwiązanie tej odpowiedzialności nie wyłącza.
Uprawnieniem każdego z wspólników jest możliwość udziału w odnotowanych zyskach w części równej, nienależnie od rodzaju i wartości wniesionego wkładu. W związku z przyjętym założeniem, każdy z wspólników pozostaje równocześnie zobowiązany do równego uczestnictwa w stratach (art. 867 § 1 zd. pierwsze k.c.). W umowie spółki można jednak inaczej ustali stosunek wspólników w zyskach i stratach, przykładowo uzależnić wartość zysku lub straty w proporcji do wniesionego wkładu – można również zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach (art. 867 § 1 zd. drugie i trzecie k.c.). Nieważne pozostaje jednak postanowienie, które wyłącza wspólnika od udziału w zyskach (art. 867 § 1 zd. czwarte k.c.). Ustalony w umowie stosunek udziału wspólnika w zyskach odnosi się również w razie wątpliwości do udziału w stratach (art. 867 § 2 k.c.).
Wspólnik nie może żądać podziału i wypłaty zysków przed rozwiązaniem spółki (art. 868 § 1 k.c.). Jeżeli umowa spółki została zawarta na dłuższy okres, wspólnicy mogą żądać podziału i wypłaty zysków z końcem każdego roku obrachunkowego (art. 868 § 2 k.c.).
Zmianą składu osobowego spółki nazywa się każde przeobrażenie dotychczasowej liczby wspólników, czyli zarówno jej powiększenie, jak i zmniejszenie. Powiększenie składu polega na przystąpieniu nowego podmiotu do spółki, co wiąże się z obowiązkową zmianą treści jej umowy. W praktyce obrotu gospodarczego, przystąpienie wiąże się z rozwiązaniem dotychczasowej umowy i zawiązaniem nowej.
Zmniejszenie natomiast może nastąpić na podstawie wypowiedzenia udziału przez 1a) wspólnika lub 1b) jego wierzyciela osobistego bądź 2) w sytuacji śmierci wspólnika.
Jeżeli umowa została zawarta na czas nieoznaczony, każdy ze wspólników może wystąpić z niej wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód koniec roku obrachunkowego (art. 869 § 1 k.c.). Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka została zawarta na czas oznaczony (art. 869 § 2 k.c.).
Wypowiedzieć udział wspólnika z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia może również jego wierzyciel osobisty, w sytuacji bezskuteczności egzekucji z ruchomości wspólnika przeprowadzonej w okresie sześciu miesięcy (art. 870 zd. pierwsze k.c.). Jeżeli umowa przewiduje krótszy okres wypowiedzenia, wierzyciel może z niego skorzystać (art. 870 zd. drugie k.c.).
Jeżeli spółka liczy dwóch wspólników, śmierć jednego z nich powoduje wygaśnięcie umowy. Jeżeli skład osobowy jest większy niż dwóch wspólników, a w treści umowy tak zastrzeżono, w sytuacji śmierci wspólnika w jego miejsce wstępują jego spadkobiercy (art. 872 zd. pierwsze k.c.). Spadkobiercy wskazują jednego spośród siebie, która będzie wykonywać ich prawa – do tego momentu, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki 9art. 872 zd. drugie i trzecie k.c.).
Pierwszeństwo w sposobie rozliczenia się z występującym wspólnikiem mają zawsze postanowienia umowy. Jeżeli sposobu rozliczenia się w tej sytuacji nie uwzględniono, wspólnikowi występującemu ze spółki
Zwrotowi ani rekompensacie nie podlega wkład polegający na świadczeniu usług (art. 871 § 1 zd. drugie k.c.).
W świetle obowiązujących przepisów, zakończenie stosunku zobowiązaniowego pomiędzy wspólnikami może nastąpić na podstawie czterech wydarzeń, mianowicie:
Jeżeli mimo istnienia przewidzianych w umowie powodów rozwiązania spółka trwa nadal za zgodą wszystkich wspólników, poczytuje się ją za przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 873 k.c.).
Rozwiązanie spółki cywilnej powoduje przeobrażenie z dotychczas istniejącej współwłasności łącznej majątku wspólnego wspólników w współwłasność ułamkową (art. 875 § 1 k.c.). Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, zaś pozostałą nadwyżkę dzieli się między nich w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki (art. 875 § 1-2 k.c.).
Jeżeli zamierzasz zawiązać umowę spółki cywilnej bądź zmagasz się z problemami związanymi z jej wykonaniem bądź rozwiązaniem, skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban w Rzeszowie – zadzwoń i umów się na wizytę.Jeżeli jesteś przedsiębiorcą szukającym lepszej formy prowadzenia działalności gospodarczej i potrzebujesz pomocy z zakresu założenia spółki lub przekształcenia jednoosobowej działalności gospodarczej – skontaktuj się z prawnikami z Kancelarii Urban w Rzeszowie – zadzwoń 884 888 536 i umów się na spotkanie.
Więcej artykułów można znaleźć w tym miejscu:
Autor: Tomasz Kisielka – Kancelaria Adwokacka Urban z Rzeszów
